ایران این بار هم از روسیه بازی خورد؟

به گزارش منیبان، درست در روزهایی که علی باقری، سرپرست وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به منظور شرکت در نشست وزرای خارجه کشورهای عضو بریکس در نیژنی نووگورود فدراسیون روسیه است، سخنان ضمیر کابلوف، مدیر اداره دوم آسیایی وزارت امور خارجه روسیه که خبرگزاری دولتی این کشور ریانووستی آن را منتشر کرد به یک سوژه داغ رسانه ای برای چندساعت تبدیل شد.

ضمیر کابلوف که به تازگی از دیدار با حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیس جمهور فقید ایران ابراهیم رئیسی در امور افغانستان در تهران به کشورش بازگشته بود، در گفت و گویی کوتاه پرونده توافقنامه جامع همکاری همه جانبه بین مسکو و تهران را گشوده و اعلام کرد که در پیشبرد پروسه به امضا رساندن این توافقنامه توقف رخ داده است.

بر اساس ترجمه متن خبر منتشر شده در خبرگزاری دولتی ریانووستی، کابلوف در این باره گفته بود: انعقاد توافقنامه همکاری همه جانبه بین مسکو و تهران، تصمیم راهبردی رهبران دو کشور است که هرگز موضوعیت خود را از دست نداده است. روند کار بر روی توافق به دلیل مشکلات طرف ایرانی به حالت تعلیق درآمده است، اما تردید ندارم که این کار نهایی خواهد شد. پس از نهایی شدن متن، رهبران دو کشور در خصوص زمان و مکان امضای توافق نامه تصمیم خواهند گرفت.

ضمیر کابلوف با اشاره تلویحی به درگذشت رئیس‌جمهور ایران در سانحه هوایی گفت:توافقنامه راهبردی ایران و روسیه با رویدادهای اخیر مرتبط نیست، چرا که تصمیم راهبردی رهبران دو کشور است.

پس از سخنان این مقام وزارت امور خارجه روسیه، کاظم جلالی سفیر جمهوری اسلامی ایران در گفت و گو با خبرگزاری دولتی ایرنا اعلام کرد که ادعای برخی رسانه های ایرانی درباره به تعلیق درآمدن پروسه از جانب طرف ایرانی صحت ندارد.

با وجود این سخنان سفیر جمهوری اسلامی ایران در مسکو، این موضوع بلافاصله به سرفصل اظهار نظر دیگر مقام های روسی تبدیل شد. نکته قابل توجه در مجموع اظهارنظرهای پس از اطلاع رسانی ضمیر کابلوف این بود که هیچکدام از مقام های روس با وجود تلاش برای توضیحات بیشتر اما نکته اصلی خبر که به تأخیر افتادن امضای متن توافنامه جامع میان دو کشور بود را تکذیب نکردند.

سخنگوی ریاست جمهوری روسیه با تعدیل این اظهارات گفت: «ممکن است برخی جدول‌های زمانبندی برای توافق جابجا شوند.» دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین در جمع خبرنگاران گفت: «مسکو و تهران به کار بر روی توافقنامه جامع همکاری دوجانبه ادامه می‌دهند، هر چند ممکن است برخی جداول زمانبندی برای اقدامات خاص جا به جا شوند. ممکن است روند کار به دلیل آماده سازی انتخابات ریاست جمهوری و تغییر مقامات در دولت ایران - در صورتی که چنین تغییراتی وجود داشته باشد – دچار تأخیر شود، اما در مجموع این موضوع تغییری در اصل داستان ایجاد نمی‌کند. قصد داریم روابط خود را با ایران بیشتر توسعه بخشیده و بر همین اساس چارچوب حقوقی بین دو کشور را ارتقا دهیم.»

  وزیر امور خارجه روسیه نیز روز سه‌شنبه در نشست خبری در پایان این اجلاس با اشاره به روند آماده سازی توافقنامه جامع همکاری بلندمدت میان این کشور و جمهوری اسلامی ایران گفت: مسکو به انعقاد این تفاهم نامه با تهران متعهد است. در مورد کار بر روی قرارداد دولتی همکاری میان ایران و روسیه باید گفت، با وجود اینکه متن پیش نویس به صورت کامل به توافق رسیده است، اما هنوز نمی توان آن را امضاء کرد. برای آنکه این قرارداد باید به تایید روسای جمهور دو کشور برسد. امضای آن در طرف ایرانی نیازمند اجرای برخی روال (مراحل تشریفاتی) قانونی در مورد آن موضوعاتی است که در متن قرارداد نوشته شده است. این اقدامات و روال فعلا انجام نشده اند، اما در ملاقات با سرپرست وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی ایران، ما پایبندی خود را به این سند تایید کردیم. امضای این سند روابط تهران و مسکو را به مرحله بسیار جدیدی ارتقا می دهد. به محض اینکه در ایران مراحلی که یادآور شدم، اجرا شود، ما می تونیم این کار را انجام دهیم.

در همین راستا، علی باقری، سرپرست وزارت خارجه نیز  روز سه‌شنبه در گفت و گو با خبرگزاری اسپوتنیک روسیه در حاشیه نشست وزیران امور خارجه کشورهای عضو بریکس گفت: ایران و روسیه دو کشور همسایه و برخوردار از روابط تاریخی و ریشه‌دار هستند. در طول سال‌های گذشته عرصه های روابط بین ایران و روسیه گسترش زیادی داشته است و تهدیدهای مشترک علیه دو کشور، فرصت های مشترکی را فراروی تهران و مسکو قرار داده است. بر این اساس هر دو کشور عزم جدی و راسخ دارند تا در زمینه‌های مختلف همکاری های دوجانبه خود را توسعه دهند. روند رو به رشد همکاری های دو کشور نشان دهنده این است که رهبران دو کشور عزم راسخ دارند تا مناسبات بین دو کشور را مستحکم کنند و از همه فرصت ها برای انتفاع دو کشور و دو ملت بهره بگیرند.

علی باقری صبح امروز(چهارشنبه) پس از بازگشت از روسیه در جمع خبرنگاران ایرانی در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت امضای توافقنامه جامع همکاری میان دو کشور روایتی متفاوت تر را مطرح کرده و گفت : هیچ وقفه‌ای در مسیر نهایی‌سازی سند جامع ایران و روسیه ایجاد نشده و روند عادی خود را طی می‌کند. این سند مدتی است در حال بررسی کارشناسی بین دو طرف ایرانی و روسیه است. باید نشست کارشناسی دیگر برگزار شود تا سند نهایی شود .

چرا تاخیر یا تعلیق؟

موافقنامه جامع همکاری 20 ساله ایران و روسیه در دی 1400 در سفر ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور وقت ایران به روسیه و دیدار با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه اعلام شد. به دلیل نامگذاری آن به عنوان «موافقتنامه»، مجلس شورای اسلامی ایران باید آن را تصویب و رئیس مجلس مصوبه را به دولت برای امضای رئیس جمهور ابلاغ کند.

موافقتنامه جامع همکاری میان دو کشور یکی از چند توافق مورد نظر  ایران و روسیه برای توسعه روابط همه جانبه است. کار بر روی این موافقتنامه ها در چند هفته اخیر هم ادامه داشته است. در تازه ترین این موارد، روز یکشنبه  ۲۳ اردیبهشت ماه ،  گزارش کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مورد لایحه موافقتنامه همکاری در حوزه امنیت اطلاعات بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت فدراسیون روسیه در دستور کار مجلس شورای اسلامی قرار گرفت و نمایندگان به منظور تأمین نظر شورای نگهبان، با اصلاحات صورت گرفته در این لایحه موافقت کردند. بر اساس اصلاحات صورت گرفته در تبصره ماده واحده این لایحه؛ رعایت اصول ۷۷، ۱۲۵ و ۱۳۹ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اجرای این قانون الزامی است. کلیات و جزئیات لایحه موافقتنامه همکاری بین جمهوری اسلامی ایران و دولت فدراسیون روسیه در حوزه امنیت اطلاعات ۱۹ آذرماه با 180 رای موافق به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی ایران رسید.

پیگیری های جماران حاکی از این است که متن نهایی موافقتنامه جامع هنوز در دست مذاکره است و در نتیجه، مراحل مذاکره نهایی و امضای این توافقنامه هنوز انجام نشده است. به نظر می رسد که با توجه به قرار گرفتن زودهنگام ایران در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری و روی کار آمدن دولت جدید، ترجیح مسکو نیز موکول شدن طی پروسه های باقیمانده و امضای توافقنامه با رئیس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی ایران باشد. در این میان برخی از کارشناسان معتقدند که تقویت رویکرد نگاه به شرق و تحکیم رابطه همه جانبه ایران و روسیه در همه حوزه ها به شمول حوزه نظامی انتخاب و تصمیم مراجع عالی تصمیم گیرنده در جمهوری اسلامی ایران است و به نظر نمی رسد که رویکرد سیاسی احیانا متفاوت دولت جدید،  تاثیری بر این روند رو به رشد بگذارد.

ابراهیم رحیم پور، معاون پیشین وزارت امور خارجه در پاسخ به این پرسش جماران می گوید: اساسا درباره سندهای راهبردی که میان کشورها امضاء می شود، چند نکته را باید در نظر داشت. سندهای راهبردی براساس توافق میان دو طرف بازه های زمانی متفاوت از یک تا دو ساله و یا چندساله و بلندمدت دارند. این سندها در حقیقت ماهیتی شبیه قانون اساسی دارند و چارچوبی را مشخص می کنند که در حیطه آن چارچوب دو کشور بتوانند داد و ستدها در حوزه های مختلف همکاری و مبادله های دوجانبه را انجام بدهند. در اغلب موارد بازه زمانی ده ساله برای این سندها تعریف می شود. قرارداد مورد اشاره در سوال شما هم ده ساله و شامل یک بند بود که در آن امکان تمدید خودکار توافق در صورت عدم مخالفت یکی از طرفین وجود داشت.

نکته مهم دیگر این است که مسائل راهبردی در کشورها زمان دارند و با تغییر ساختارهای سیاسی قابل تغییر هستند. به عنوان نمونه، کشورهای برآمده از سقوط اتحاد جماهیر شوروی سابق همان راهبرد این کشور پیش از فروپاشی را ادامه نمی دهند. راهبرد عراق پیش و پس از صدام حسین با هم متفاوت است. راهبرد کشوری مانند عربستان در مقابل ایران پیش و پس از توافق عادی سازی رابطه میان دو کشور یکسان نیست. در نتیجه می توان گفت که با توجه به اتفاق های مهم راهبردهای مهم در کشورها هم تغییر می کنند.

ابراهیم رحیم پور در پاسخ به این پرسش که چرا امضای توافقنامه جامع میان دو کشور روسیه و ایران به گفته صریح ضمیر کابلوف از مقام های ارشد وزارت خارجه روسیه به تاخیر افتاده است، می گوید: واقعیت این است که از زمان اعلام امادگی دو کشور برای تعریف، تصویب و امضای این توافقنامه اتفاق خاصی رخ نداده که بگوئیم راهبرد دو کشور در رابطه با این توافقنامه تغییر کرده است. سقوط بالگرد رئیس جمهور ایران و درگذشت او در این حادثه را هم نمی توان در عالم سیاست و روابط بین الملل به تغییر راهبرد تعبیر کرد و اساسا چنین ادعایی خنده دار هم است.

معاون سابق وزارت امور خارجه ایران با اشاره به پیچیدگی روس ها در روابط دو جانبه می گوید: به تجربه فکر می کنم که پیشبرد اسناد توافق راهبردی با روس ها سخت تر از سایر کشورها است. البته این را هم بگویم که به نظر من روس ها چندان هم نگاه راهبردی به رابطه با ایران ندارند. اساسا سیستم هایی که بیشتر امنیتی اداره می شوند تصمیم های مقطعی می گیرند و به عنوان مثال در یک مقطع زمانی تصمیم می گیرند به کشور دیگری حمله کنند یا به کشور دیگری نزدیک شوند. سیاستمداران نشسته در رأس ساختار سیاسی این کشورها  مهره های کشورهای مختلف سریع بازی می کنند و بازی های لحظه ای انجام می دهند. لذا ذات این گونه کشورها و قدرت ها برای روابط راهبردی، ساده نیست.

رحیم پور با اشاره به اینکه سند ده ساله امضاء شده در زمان دولت اصلاحات با روسیه همچنان قابلیت تمدید شدن را داشته گفت: این سند همچنان معتبر بوده و ما می توانستیم به راحتی بر روی اجرایی شدن مفاد آن کار را ادامه دهیم. من فکر می کنم که تغییر این سند به توافق جامع جدید با مفاد جدید پیشنهاد و خواست روسیه بوده است. برای جایگزینی چنین اسنادی با توجه به وقت و انرژی که از کشورها گرفته می شود، باید دلایل محکمی ارائه کرد. ما نباید به راحتی این تغییر سند همکاری را می پذیرفتیم. پشت این تغییر و جایگزینی یا باید دلایل محکمی نهفته باشد یا تمایل یکی از طرفین برای پایان دادن یکطرفه و لغو آن.

رحیم پور با اشاره به اینکه باید فایده امضای چنین توافقنامه هایی را آسیب شناسی کنیم، می گوید: به عنوان نمونه ما با چین هم توافق مشابهی را امضاء کردیم و باید بررسی شود که این توافق در چه مرحله ای قرار دارد و دستاورد آن برای کشور چه بوده است. مسأله مهم دیگر تاکید بر محرمانه بودن این توافق ها از سوی برخی از کشورهای مقابل ایران در این توافقنامه ها  است. من متوجه راهبرد محرمانه یک کشور در قبال کشور دیگری نمی شوم. این توافقنامه های جامع یک چارچوب برای پیشبرد کار با یک کشور دیگر و یک نقشه راه است که همه نهادهای کشور باید مسیر خود در کار با کشور طرف توافق را براساس این نقشه راه پیش ببرند. این چارچوب کاری نمی تواند کاملا محرمانه باشد. البته که هر توافقی می تواند بندهایی داشته باشد که در مذاکرات محرمانه درباره چند و چون اجرای آنها تصمیم گیری شود اما کل این چارچوب نمی تواند محرمانه باشد.

در کلان کار باید بگویم که اگر توافقنامه راهبردی با یک کشور امضاء می شود باید مراقب تمام جزئیات در اجرای آن بود. ضمن اینکه در جهان امروز و در بستر سیال تحولات بین المللی این داد و ستدهای میان دو کشور به رایزنی های روزانه نیاز دارد، چرا که مثلا دو کشور می توانند دو نگاه متفاوت درباره جنگ غزه که موضوع روز این روزهای جهان است داشته باشند و باید نظرات خود را با یکدیگر به اشتراک بگذارند. در نهایت هر کشوری باید منافع ملی خود را در همه ابعاد یک توافقنامه همکاری راهبردی مدتوجه قرار دهد.

رحیم پور با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی ایران باید نهایت احتیاط و دقت مبتنی بر تامین منافع ملی را در نگارش و تصویب متن توافق های راهبردی با همه کشورها به شمول روسیه به خرج دهد، گفت: ما با برخی کشورها اسناد همکاری های امنیتی و اطلاعاتی امضاء می کنیم و طبیعی است که این اسناد جداگانه از توافقنامه های جامع متن محرمانه داشته باشند که باید به تایید بخش های مربوطه و رهبران عالی دو کشور برسد و سپس در مرحله امضاء قرار بگیرد. دقت در تنظیم متن و نحوه اجرای این اسناد هم بسیار مهم و حتی مهم تر از توافقنامه های جامع راهبردی است. این قبیل اسناد هم باید به تایید مجلس یا مجلسین برسند و نمایندگان باید از مفاد آن مطلع باشند و نمی توان این مسائل مهم را صرفا در یک قالب پرونده امنیتی تعریف کرد و پیش برد.

منبع: جماران