تفاهم سوریه و ترکیه به ضرر چه کسانی است؟

به گزارش مُنیبان، در ماههای گذشته بارها محافل مختلف از عادی‌سازی روابط ترکیه و سوریه سخن گفته‌اند و رسانه‌ها از دیدارهای مختلف در سطوح مختلف نوشته‌اند؛ هرچند به شکل رسمی از سوی دمشق تأیید نشده است، با این حال چنین اخباری موجب واهمه طرف‌های سیاسی و نظامی «اداره خودمختاری کردهای سوریه» شده است.

علی‌رغم اینکه ناظران احتمال زیادی برای بهبود روابط دو طرف حداقل در آینده نزدیک قائل نیستند، اما «اداره خودمختاری» و شاخه نظامی آن یعنی «نیروهای دموکراتیک سوریه» (موسوم به قسد) نگران عواقب این عادی‌سازی روابط بر شرایط خودشان هستند و خود را اولین متضرر این تحولات می‌دانند.

«اداره خودمختار شمال و شرق سوریه» (روژآوا) نهادی است که در ۱۷ مارس ۲۰۱۶ از سوی حزب «اتحاد دموکراتیک» (PYD) اعلام موجودیت کرد و ادعای خودمختاری کردها بر سه منطقه «جزیره»، «کوبانی» و «عفرین» را دارد. این نهاد اصلی‌ترین ابزار دولت آمریکا در سال‌های بحران سوریه، برای حضور در این کشور قلمداد می‌شود، به شکلی که امنیت پایگاههای نظامی آمریکا در شمال شرق سوریه را شبه‌نظامیان کُرد بر عهده دارند.

مناطق مورد ادعای «اداره خودمختاری شمال و شمال شرق سوریه». کردستان غربی (روژآوا)

اگر گفت‌و‌گویی میان ترکیه و سوریه در کار باشد، بی شک موضوع کردهای سوریه از بارزترین و اصلی‌ترین پرونده‌های آن است و در این‌جاست که آن‌ها ترس موجودیتی دارند.

در این راستا «اسامه شیخ علی» پژوهشگر اندیشکده مطالعات راهبردی «عمران» به وبگاه عنب بلدی گفت که حل دغدغه شبه‌نظامیان کرد از مهم‌ترین پرونده‌های روز میز در گفت‌و‌گوهای سوریه و ترکیه است، هر دو کشور به نوعی خواهان از بین رفتن این گروه هستند. ترکیه در سال‌های گذشته چندین عملیات نظامی برای عقب راندن کردها از مرزهایش انجام داده و دولت دمشق نیز هرگز حاضر به رسمیت شناختن آن‌ها نشده است.

همچنین «حسن حسن کوچر» نائب رئیس شورای اجرای «اداره خودمختاری» نیز در ۲۱ آگوست گفته بود که نزدیکی سوریه و ترکیه به شکل اساسی با هدف پایان پروژه «اداره خودمختاری» است و به گفته او دولت سوریه دنبال این است که به طور کامل بر جاده بین‌المللی «ام-۴» تسلط یافته و کنترل تمامی استان ادلب را در دست بگیرد و در مقابل به دولت ترکیه اجازه دهد که به حملات خود علیه شبه‌نظامیان کرد بیافزاید.

«بدر ملارشید» پژوهشگر مسائل کرد و رئیس اندیشکده «رامان» نیز به وبسایت عنب بلدی گفت که هرگونه پیشرفتی در مسیر بهبود روابط ترکیه و سوریه به ضرر برخی طرف‌های مهم به خصوص شبه‌نظامیان کُرد تمام خواهد شد و در صورت تفاهم دمشق و آنکارا، فشارهای سیاسی و نظامی علیه اداره خودمختاری افزایش خواهد یافت.

او همچنین گفت که احتمال دارد آمریکا در مسیر بهبود روابط دو کشور مانع‌تراشی کند تا مانع تأثیر آن بر کردها شود. به گفته ملارشید آمریکا شاید از پرونده تحریم‌های اقتصادی و بازسازی برای فشار به دولت سوریه و روسیه و جلوگیری از تفاهم دمشق و آنکارا بهره ببرد.

این پژوهشکر کرد نیز از تهدید موجودیتی اداره خودمختاری در سایه نزدیکی ترکیه و سوریه سخن گفت  و تأکید کرد که اداره خودمختاری در شرایط حساسی به سر می‌برد.

گزینه‌های محدود کردهای سوریه

به تأکید می‌توان گفت که کردهای جدایی‌طلب سوریه از ابتدای تشکیل «اداره خودمختاری» به شکل اساسی بر حمایت آمریکا تکیه کرده‌اند. هرچند در همه مواردی که ترکیه اقدام به عملیات نظامی علیه ‌آن‌ها کرده، تنها مانده و حمایتی از واشنگتن ندیده‌اند. چه بسا در مواردی دولت سوریه به دادشان رسیده است.

این مسأله به وضوح چندین بار موجب سرشکستگی سران کُرد شده است، به طوریکه «صالح مسلم» رئیس حزب «اتحاد دموکراتیک» (PYD)، در چهارم ژوئن انتقادات تندی به مواضع آمریکا، ائتلاف ضد داعش و روسیه به دلیل عدم حمایتشان از شبه‌نظامیان کرد در مقابل حملات ترکیه کرد و این عدم حمایت را «خنجر از پشت» دانست.

بنابراین «اداره خودمختاری» کارت‌های زیادی برای بازی کردن در راستای تأمین امنیت خود را ندارد و به قول «بدر ملارشید» کردها در وهله اول به حمایت آمریکا در مناطق تحت نفوذ خود تکیه کرده‌اند.

کردها همچنین تلاش دارند با دیگر گروهها و عشایر منطقه نیز وارد تعامل شده و با آن‌ها ائتلاف تشکیل دهند تا از مقبولیت اجتماعی نیز بهره‌مند شوند، هرچند عمده عشایر عرب در شمال شرق سوریه، به دلیل بدرفتاری‌های شبه‌نظامیان کرد در سال‌های گذشته، دل خوشی از اداره خودمختاری ندارند و حامی دولت سوریه هستند. همچنین بارها شاهد تظاهرات ساکنان عرب شهرها و روستاها علیه شبه‌نظامیان قسد و ائتلاف آمریکایی بوده‌ایم.

کودکی در شهر «الشدادی» در استان الحسکه سوریه؛ «ائتلاف بین‌المللی مسئول سرکوب‌های قسد و دزدی‌هایش است. حقوق ما کجاست؟».

بنابراین در سایه نبود حمایتی از سوی آمریکا، گزینه‌های کردهای سوریه برای تعامل با وضعیتی که سوریه و ترکیه با یکدیگر آشتی کنند، به شدت محدود خواهد بود. کردها مجبورند یا با معارضان وارد ائتلاف شده یا به سمت دولت سوریه بروند و شروط دولت دمشق را بپذیرند که در هر دو حالت باید امتیازات زیادی بدهند.

سه سناریوی احتمالی

در این شرایط به نظر می‌رسد، سه سناریوی احتمالی پیش روی اداره خودمختاری قرار دارد.

سناریوی اول، اگر ترکیه و سوریه با یکدیگر آشتی کنند، ممکن است که نیروهای اشغالگر آمریکایی از خاک سوریه خارج شده و توافق «آدنا» که در سال  ۱۹۹۸ میان آنکارا و دمشق امضاء شد، اجرایی شود. در این میان اداره خودمختاری کردها از بین خواهد رفت و دولت سوریه بار دیگر این مناطق را در دست خواهد گرفت و به کردها نیز برخی حقوق فرهنگی و اجتماعی سلب شده آن‌ها بارگردانده شود.

اما از آن‌جایی که خروج اختیاری نیروهای آمریکایی از سوریه حداقل در آینده نزدیک بعید است و کردهای سوریه نیز به راحتی دست از مناطق تحت نفوذ خود بر نمی‌دارند تا بخشی از مطالباتشان برآورده شود، این سناریو بعید به نظر می‌رسد.

در سناریوی دوم، کردها و دولت سوریه به این توافق می‌رسند که نیروهای ارتش سوریه بر مراکز شهرها و مناطق مرزی مسلط شده و سیستم اداری دولت مرکزی با اداره خودمختاری، با یکدیگر ادغام شوند و همچنین نیروهای قسد نیز به عضویت ارتش سوریه در آیند.

اما سناریوی سوم به اجرای توافق ۲۰۱۹ میان دمشق و کردهای سوریه باز می‌گردد که البته بخشی از آن در حال حاضر نیز در حال اجرایی شدن است. طبق این توافق قرار بر این بود تا نیروهای ارتش سوریه در مناطق درگیری شبه‌نظامیان کرد با ارتش ترکیه و گروهک‌های معارض مستقر شوند و نهادهای «اداره خودمختاری» نیز به کار خود ادامه دهند.

در آخر باید اشاره کرد که در تاریخ هفتم ژوئن، رسانه‌ها از توافق میان دمشق و اداره خودمختاری نوشتند و «آلدار خلیل» از اعضای ارشد حزب «اتحاد دموکراتیک» به رسانه‌ها گفت که حاکمیت سوریه و امنیت آن بر گردن دولت دمشق است و هرگونه اشغالگری باید برای حل بحران سوریه از بین برود. او تأکید کرد که دولت سوریه هرگونه خودمختاری کردها را در مذاکرات رد می‌کند./ فارس