آیا باز هم زلزله بزرگ در جنوب ترکیه رخ می‌دهد؟

به گزارش منیبان؛ زلزله با بزرگای 7.8 در ساعت 17: 4 صبح در 6 فوریه 2023 رخ داد و بیش از 50 هزار نفر از ساکنان ترکیه و سوریه را کشت. زمین‌شناسان مدت‌ها تلاش کرده‌اند تا هشدارهایی درباره مکان، بزرگی و زمان دقیق زمین‌لرزه‌های آینده ارایه دهند، به ویژه برای آنکه مشخص کنند کدام بخش‌های گسل خطرناک‌ترین بخش‌ها هستند و زلزله بعدی با چه اندازه‌ای قابل انتظار است. ترکیه در محدوده یک پهنه برخورد فعال زمین‌ساختی ورقه‌های قاره‌ای واقع است که چندین قطعه از پوسته زمین به‌هم می‌رسند.

در جنوب شرقی ترکیه و شمال سوریه، ورقه عربی به سمت شمال در برابر ورقه آناتولی فشار می‌آورد و آن را به سمت غرب می‌فشارد، اما اصطکاک بین ورقه‌ها موجب می‌شود تا گاه برای قرن‌ها محدوده‌های ترمز و قفل شده روی گسل‌ها ساکن بمانند. هنگامی که تنش بر اصطکاک غلبه می‌کند، ورقه‌ها در دو سوی گسل‌ها از کنار یکدیگر می‌لرزند و انرژی فوق‌العاده‌ای را به شکل زلزله آزاد می‌کنند. این اتفاق بارها و بارها در ترکیه رخ داده است. تنش‌ها در امتداد یعنی گسل آناتولی شرقی در بخش‌های مختلف -قطعات گسله- تقسیم شده و به ترتیب رها شدن تنش‌ها، این قطعات در زمان‌های مختلف می‌لغزند. هنگامی که یک بخش جابه‌جا می‌شود و تکان می‌خورد، تنش روی بخش‌های مجاور همان گسل و سایر گسل‌های نزدیک را تغییر می‌دهد.

این باعث افزایش تنش در برخی مکان‌ها می‌شود و آنها را به گسیختگی نزدیک‌تر می‌کند و البته تنش را بر دیگر قطعات کاهش می‌دهد. مناطقی در سامانه گسله آناتولی شرقی بسیار تحت‌فشار بوده‌اند. بر پایه سوابق تاریخی، تغییرات تنش ناشی از زمین‌لرزه‌ها از سال 1822 نشان می‌داد که منطقه‌ای از پهنه گسله در جنوب قهرمان‌مرش-که در 6 فوریه گسیخته شد- در معرض خطر فزاینده‌ای قرار دارد تا در آینده گسیخته شود. این مطالعه از حدود سه دهه قبل به عنوان مطالعه «تغییرات تنش کولمب» شناخته می‌شود، به ‌طور دقیق به پیش‌بینی «مکانی» زمین‌لرزه بعدی کمک می‌کند. در سال 1997، مطالعه تغییرات تنش کولومب در گسل آناتولی شمالی ترکیه نشان می‌داد که زمین‌لرزه بعدی ممکن است در محدوده ایزمیت رخ دهد. این زلزله در آگوست 1999 رخ داد. استفاده از این تکنیک در همه جا ممکن نیست. از آنجایی که این مدل نیاز به دانشی در مورد زمین‌لرزه‌های قبلی و به ویژه زلزله‌های تاریخی دارد، از آن برای ارزیابی تنها مناطقی استفاده می‌شود که زمین‌لرزه‌ای مهم با داده‌های ساز و کار ژرفی و بزرگا و اندازه گسیختگی مشخص به خوبی شناخته شده است.

بنابراین این روش معمولا در پیش‌بینی پس‌لرزه‌ها که معمولا کوچک‌تر از لرزه اصلی هستند، بیشترین موفقیت را دارد. به هر حال مکان زلزله 2023 قهرمان‌مرش قابل پیش‌بینی بود ولی لرزش از شاخه بسیار کوچک از سامانه گسله آناتولی شرقی گسل شروع شد و سپس به قطعه اصلی سرایت کرد.

ضمنا زلزله اصلی بسیار بزرگ‌تر از چیزی بود که پیش‌بینی می‌شد، احتمالا به این دلیل که یک قطعه به سمت جنوب گسیخته شد که در سال 1822 شکسته شده بود و قطعه‌ای نیز به سوی شمال گسیخته شد که قبلا در سال 1893 شکسته بود. نکته‌ای مورد پرسش فراوان است آنکه آیا در این محل که زلزله بزرگی رخ داده است، آیا احتمال وقوع رخداد زمین‌لرزه مشابه مجدد در آن بیشتر یا کمتر است؟ در کوتاه‌مدت، تصور آن است که احتمال آن کمتر است. اینکه چگونه ممکن است دوباره زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 7.8 روی آن قطعه گسل رخ دهد در صورتی قابل تبیین است که توزیع و تمرکز تنش روی صفحه گسله در این مرز برخورد شناخته شود.

از آنجایی که میزان جابه‌جایی در مرز زمین‌ساختی سامانه آناتولی شرقی از حدود 10 میلی‌متر در سال در شرق به حدود یک تا 4 میلی‌متر در سال در غرب می‌رسد، مدتی طول می‌کشد تا تمرکز مجدد تنش برای رخداد مجدد زمین‌لرزه بزرگ اتفاق بیفتد. استثنا اگر هنوز لغزشی در انتظار رخ دادن باشد باز هم ممکن است زلزله بزرگ دیگری در فاصله نزدیک بعد از زلزله‌های 6 فوریه رخ دهد که البته این موضوع نادر است. پیش‌لرزه‌ها و پس‌لرزه‌ها زلزله‌هایی هستند که قبل یا بعد از بزرگ‌ترین زلزله رخ می‌دهند.

پس‌لرزه‌ها، ازجمله پس‌لرزه‌های بزرگ، در ابتدا بیشتر رخ می‌دهند و سپس به تدریج با گذشت زمان از بین می‌روند. می‌توانید تصور کنید که تکه‌ای از زمین که زلزله اصلی را احاطه کرده، کمی استرس اضافی به آن وارد کرده است، زیرا همه‌ چیز به آرامی حرکت نمی‌کند. پس‌لرزه‌ها بخشی از ته‌نشین شدن تدریجی پس از تغییرات بزرگ ناشی از بزرگ‌ترین زلزله است. بخشی از گسیختگی و افت تنش ممکن است این باشد که گسل دیگری که حدود 500 سال استرس روی آن جمع شده بود نیز شکسته شود، این احتمالا همان چیزی است که باعث زلزله دوم، در 6 فوریه 2023 در راستای گسل چارداک در جنوب البیستان شد و زمین‌لرزه‌ای با بزرگای 7.5 رخ داد.