ابعاد حقوقی و بین‌المللی درخواست جدید روسیه برای دریافت تضمین برجامی

به گزارش منیبان، متن این یادداشت را می خوانیم:

اولین بار که نقل قولی از آقای لاوروف وزیر امور خارجه روسیه مبنی بر اینکه آمریکا باید تضمین کتبی بدهد که تجارت این کشور با ایران مشمول تحریمهای جدید آمریکا نخواهد بود، اندکی با دیده تردید به اصل خبر برخورد کردم. ولی اظهار نظرهای بعدی از جمله مصاحبه چاگاریان سفیر روسیه در تهران و تحرکات زیگزاگی آقای اولیانوف در وین متاسفانه نشان داد که نه تنها اصل خبر صحت دارد بلکه این موضوع یک تصمیم است و کشور ما باید حتما آن را جدی تلقی کند و برای این مانع احتمالی جدید راهکاری بیندیشد.

طبق تجربه موضع روسیه را باید جدی تلقی کرد. در دیپلماسی در این سطح مواضع برای ایذای روانی یا از سفر تفنن و شعار گونه بیان نمی شوند بلکه باید اینگونه دانست که این موضوع اکنون یک سیاست رسمی و جدی است که ممکن است توافق وین را با خطر مواجه کند یا ایران را بر سر یک دو راهی استراتژیک و نیاز به یک تصمیم مهم قرار دهد که هر چه سریعتر باید آن را مورد بررسی و مداقه قرار داد و بسیار مستحکم در مورد حفظ منافع ملی برنامه ریزی کرد.

با کمال احترام و تواضع در مورد دادن تضمین برای پایبندی آتی به اجرای برجام نظر کارشناسی متفاوتی دارم که بیان خواهم کرد. ولی طوری که از اخبار منتشره شنیده ام ( هیچ مشارکت مستقیم یا غیر مستقیمی در مذاکرات هسته ای فعلی ندارم) مذاکره کنندگان کشورمان نیز وقوف بسیار خوبی به این مبحث دارند و بحث تضمین را تک بعدی تصور نمی کنند.

بنظر من اصولا طرح مبحث تضمین صرفا از دیدگاه حقوقی و تضمین کتبی و مانند این که روسیه هم اکنون طرح کرده است، آنچنان کارآمد و حرفه ای نیست. حتی این بحث از یک دید واقع گرایانه می تواند ناخودآگاه تحقیر کننده هم باشد. زیرا کشوری که خود را در موضع قدرت می بیند و دست نشانده نیست بلکه به استقلال خود اهمیت می دهد اصولا نباید از کشور دیگر که آن را متخاصم هم می داند نباید درخواست تضمین برای تامین منافعش را مطرح کند. هر کشوری که خود را قدرتمند و مستقل می داند باید بداند که قدرت و امکانات خودش باید تضمین کننده منافعش باشد.

بنظر من ایران باید برای تضمین تداوم بهرمندی از منافع اقتصادی برجام باید تهدید واقعی و باور پذیری را مطرح می کرد بر این مبنی که اگر آمریکا یا هر کشور دیگری از موضع صلح طلبانه و منطقی ایران سو استفاده کرده و به متعهد به برجام نماند بنحوی که ترامپ انجام داد آنگاه ایران خود را به برجام و حتی ان پی تی متعهد نخواهد دانست. اصولا در حالت عادی در توافقات چند جانبه خروج یک طرف از توافق رافع تعهدات سایر اعضا نخواهد بود. هر اقدام متقابل یا محدودیت و مجازاتی که در نظر گرفته می شود تنها می تواند در مقابل عضو خاطی انجام شود ولی کار او باعث الغای توافق و یا لغو تعهدات ایران (در موضوع برجام) نسبت به خود توافق و سایر طرفهای توافق نخواهد شد. مگر اینکه از ابتدا این موضوع مورد رضایت سایر اعضا قرار گیرد یا بنحوی عمل یکجانبه صورت گیرد و مواضع در این خصوص بیان شود که اگر مورد اعتراض سایر اعضا هم قرار نگرفت در آینده بتوان بنحوی از مبانی که ایجاد می کنیم بتوانیم توجیه مناسبی برای اقدام خود ایجاد کنیم. در غیر اینصورت تکیه بر نوشته ای حقوقی یا تضمینی بر روی کاغذ که ارزشی برابر برجام دارد حشو زائد است زیرا توافقی که انجام می شود از نظر حقوقی تضمین خود است و کشوری که به اصل توافق پایبند نباشد به تضمین آن هم متعهد نخواهد ماند. در روابط بین الملل حقوق از امور انتزاعی و اعتباری است که ضمانت اجرایی ندارد بلکه مکمل، چارچوب و راهنمای توافق است نه اصل توافق. همه تصمیمات حقوقی بدون ایجاد اراده سیاسی برای رعایت منافع ما توسط دیگران تکیه گاهی نامطمئن است. طرفهای مقابل باید بدلایلی از قبیل اقناع، منافع متقابل، مصلحت، ترس یا هر وسیله دیگری بپذیرند که رعایت منافع ما امری لازم است.

باری، سخن ناخواسته به درازا کشید. در مورد موضع روسیه سخن سفیر روسیه در تهران روشن کننده است. او می گوید “روسیه مایل است که برجام به نتیجه برسد ولی ما هم منافع خود را داریم”.

مفهوم مخالف این سخن این است که برجام یا هر توافق دیگر برای تفنن و بازی در نقش پسر خوب در صحنه بین المللی نیست بلکه باید منافع روسیه را هم تامین کند وگرنه تقدسی ندارد و می توان آن را نادیده گرفت یا برهم زد. تا جایی که بنده از برخی دیپلماتهای روس شنیده بودم، روسیه تا پیش از این با طرح بحث تضمین چندان توافقی نداشت و آن را زائد می دانست. حال سوال اینجا است که چرا روسیه در طول حدود دو دهه مذاکرات هسته ای چنین موضوعی را مطرح نکرده بود و الان چنین موضوعی را به میان کشیده است؟ سوال دوم و مهمتر این است که آیا این تقاضای روسیه قابل اجابت توسط آمریکا هست؟ و سوم اینکه با فرض قابلیت اجرایی مذاکرات آن چقدر طول خواهد کشید؟…