سلاطین جدید مخدرها

افزایش قیمت تریاک افغانستان بعد از صدور فرمان ممنوعیت کشت خشخاش، یک واکنش طبیعی بازار بومی افغانستان است؛ اگر چه هنوز تا آن روزگار رویایی سال‌های ۲۰۰۱ تا ۲۰۰۳ (بعد از خروج طالبان از این کشور و استقرار آمریکا و نیروهای ناتو در خاک افغانستان) که قیمت هر کیلو تریاک در افغانستان تا ۳۵۰ دلار هم رسید، فاصله زیادی است اما در هفته‌های آینده و به شرط بروز نشانه‌هایی از جدیت طالبان برای امحای مزارع خشخاش و معدوم‌کردن ذخایر چند هزار تنی تریاک در انبارها و نابودی آزمایشگاه‌های هرویین و مت‌آمفتامین و کارگاه‌های فرآوری حشیش باید شاهد افزایش قیمت در بازارهای جهانی هم باشیم. در حالی که پیش‌بینی می‌شود که اقدام رهبر طالبان برای انتشار فرمان مکتوب ممنوعیت تجارت مواد مخدر نمایشی با هدف جذب توجه جهانی و آخرین تلاش برای دستیابی به یک وجهه بین‌المللی بوده، به نظر می‌رسد روند افزایش قیمت محصولات افغانی در بازار جهانی تا مدت کوتاهی ادامه خواهد داشت چون با فرض استواری طالبان بر تداوم اجرای این فرمان در ماه‌ها و سال‌های آینده، بعد از فروکش‌کردن شوک اولیه و چند ماهه ناشی از کاهش عرضه جهانی مخدرهای افغانی، اتفاق دیگری بازار عرضه و تقاضای مواد اعتیادآور را متاثر خواهد کرد که تبعات آن بسیار مهم‌تر از رویکرد جدید افراطیون طالب است.

تولیدکنندگان جدید  سر از خاک بیرون می‌آورند

منطقه خشک و کوهستانی خاورمیانه که همواره هم درگیر ناامنی داخلی و برون‌مرزی بوده، منطقه مناسبی برای کشت خشخاش و شاهدانه است؛ به شرط آن که میزان بارش در ارتفاعات کشورهای منطقه به حدی برسد که کشت دیم را پاسخگو باشد. با کناره‌گیری افغانستان از بازار تولید مخدرها، کشورهای پاکستان، عراق، سوریه و لبنان می‌توانند جای خالی این برند ۴۰ ساله را پر کنند.

بیش از دو دهه است که زمزمه کشت خشخاش در جنوب عراق - غرب بغداد - مطرح است؛ اگر چه دولت عراق هنوز شواهد متقنی درباره حجم بالای تولید تریاک از زمین‌هایی که در سایه ناآرامی در جنوب عراق از شالیزار برنج به مزرعه خشخاش تغییر کاربری داده‌اند، در دست ندارد. اما سال ۲۰۱۶ یک قاضی عراقی تایید کرد که شواهدی از تولید مت‌آمفتامین در آشپزخانه‌های سیار در جنوب عراق به دست آمده و طبق همین شواهد، پیش‌سازهای تولید مت‌آمفتامین به صورت غیر قانونی از اقلیم کردستان به استان‌های بصره و میسان می‌رسد. در همان سال یکی از نمایندگان مجلس عراق هم تایید کرد که شواهد روشنی درباره تولید حشیش و مزارع کوچک خشخاش در جنوب عراق و در منطقه تحت حمایت شبه‌نظامیان مخالف دولت مرکزی به دست آمده و به نظر می‌رسد که هدف از تامین امنیت این مناطق توسط گروه‌های مسلح، کسب انتفاع مشترک مخالفان دولت و داعشی‌های مستقر در خاک عراق از درآمد تجارت تریاک و حشیش باشد؛ چنان که خبرنگار «ال‌مانیتور» در گزارشی که سال ۲۰۱۶ منتشر کرد، در نقل صحبت‌های سرتیپ وزارت کشور عراق نوشت: «کشت و تولید مواد مخدر در مناطق تحت کنترل داعش در حال انجام است.»

قابلیت‌های سوریه برای تبدیل‌شدن به تولیدکننده مواد مخدر را نباید از یاد برد. دو سال قبل پلیس ایتالیا از کشف محموله حجیم «کپتاگون» با ارزش حدود یک میلیارد دلار از سه کشتی باری از مبدا سوریه به سمت بنادر اروپا خبر داد. بنا به اعلام پلیس ایتالیا این محموله شامل ۸۴ میلیون عدد قرص کپتاگون بود که «بزرگترین کشفیات آمفتامین در جهان» لقب گرفت و گفته شد که مبدا کشتی‌های توقیف‌شده، بندر لاذقیه سوریه بوده است. حدود یک دهه است که اخباری درباره استقرار کارگاه‌های تولید آمفتامین و حشیش در خاک سوریه منتشر می‌شود؛ اگر چه تا امروز دولت مرکزی سوریه در این باره اظهار نظر دال بر تکذیب یا تایید این اخبار نداشته اما تقاضای بالای کپتاگون در منطقه خاورمیانه، منطقه مدیترانه شرقی و شمال آفریقا این ظن را تقویت می‌کند که پایگاه مرکزی تولید این ماده صنعتی، جایی جز خاک ناامن سوریه نباید باشد.

پاکستان هم از دیگر کشورهای منطقه است که می‌تواند جای خالی مخدرهای افغانستان را پر کند. اگر چه بیش از سه دهه است که پاکستان کشت خشخاش و تولید تریاک را تا بیش از ۸۰ درصد کاهش داده و امروز جاده‌های شمالی، جنوب غربی و شرق این کشور به مسیرهای ترانزیت مواد مخدر افغانی تبدیل شده اما شش سال قبل اعلام شد که شواهدی درباره افزایش وسعت مزارع خشخاش در حاشیه‌های پایتخت این کشور به دست آمده که البته دولت وقت پاکستان هم درباره این شواهد هیچ اظهار نظری نکرد. با توجه به گستردگی مرز مشترک افغانستان و پاکستان و همچنین با توجه به این که مرزنشینان غرب و شمال غرب پاکستان، پشتون و از هم‌طایفه‌ای‌های طالبان هستند و سهم قابل توجهی از واسطه‌گری در تجارت و ترانزیت مخدرهای افغانستان به سمت آفریقا و شبه‌قاره هند و اروپا دارند، می‌توان این فرض را هم پذیرفت که در صورت کناره‌گیری افغانستان از عرصه تولید، طوایف پشتون و مرزنشین، در موضع انتقال قدرت قرار گرفته و مزارع کشت را به پاکستان منتقل کنند.

اگر چه تولیدکنندگان قدیمی تریاک در آسیای جنوب شرقی، میانمار، کامبوج و لائوس و همچنین مکزیک در قاره آمریکا را هم که همین امروز از محل تولید مقادیر قابل توجه تریاک به‌دست‌آمده از مزارع خشخاش این کشورِ هم مرز با آمریکای شمالی، مشغول به تامین هرویین مصرفی در ایالات متحده است، نباید از فهرست حاضران در عرصه تولید مخدرها (بعد از خروج قطعی افغانستان از بازار عرضه و تقاضا) از قلم انداخت، در این میان، ارتفاعات لبنان را نباید از یاد ببریم. سال‌هاست که اخباری در صحن نهادهای بین‌المللیِ رصد تجارت غیر قانونی مواد مخدر درباره حجم بالای تولید حشیش و هرویین در نواحی کوهستانی و دورافتاده لبنان شنیده می‌شود و حتی خبرهایی هم درباره تولید مقادیر اندک کوکایین در این کشور مطرح است. در حالی که بازار تولیدات غیر قانونی لبنان، همین حالا هم مشغول تغذیه مشتریانی معدود در مصر، اسراییل، اروپا و آمریکای شمالی است و دولت‌های ایالات متحده، طی دهه گذشته بارها به شواهدی از خرید و فروش هرویین لبنانی در خیابان‌های این کشور دست پیدا کرده‌اند و مقامات اروپایی هم تایید می‌کنند که طی دو دهه اخیر، هرویین لبنانی عرضه‌شده در اتحادیه اروپا در یک رقابت فشرده با هرویین افغانستان بوده، فعلا لبنان، سرآمد تولید حشیش برای تغذیه بازار اروپاست اما در صورت حذف قطعی افغانستان از بازار تولید مخدرها، لبنان از دیگر گزینه‌ها برای پرکردن این صندلی خالی خواهد بود.»