خداحافظی مردم با یارانه‌ها؟/ دولت به چه کسانی کالابرگ پرداخت خواهد کرد؟

به گزارش منیبان؛ معاون دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس معتقد است اقدام سریع دولت سیزدهم برای اصلاح توزیع یارانه‌ها منجر به سرعت بخشیدن به تکمیل پایگاه داده‌ها در موضوع دهک‌بندی می‌شود و این اتفاق می‌تواند در آینده نزدیک ابزار کاربردی برای عادلانه کردن سیستم مالیات‌ستانی در اقتصاد شود.

چند هفته‌ای است که از موضوع اصلاح توزیع عادلانه یارانه‌ها می‌گذرد برخی مبلغ یارانه را دریافت کرده‌اند و احتمالاً از این طرح باوجود افزایش قیمت‌ها راضی هستند و برخی دیگر که همچنان دریافتی نداشته‌اند از افزایش قیمت‌ها ابراز نگرانی کرده‌اند. بسیاری از کارشناسان اقدام دولت سیزدهم برای اصلاح توزیع یارانه‌ها را جسورانه تعبیر کرده‌اند و براین مهم مهر تائید گذاشته‌اند اما زمزمه‌های زیادی وجود دارد که عنوان می‌کنند چرا دولت سیزدهم قبل از اینکه پایگاه داده‌های رفاه ایرانیان را تکمیل کند اقدام به توزیع یارانه 300 تا 400 هزار تومانی کرده است و در برخی از کالاهای اساسی ارز ترجیحی را حذف کرده است.

علی روحانی، معاون دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس، به ارزیابی روند طی شده در طرح اصلاح نظام توزیع یارانه‌ای پرداخت و گفت: «اصلاح نظام توزیع یارانه‌ای باوجود محدودیت‌های زیاد، روند قابل قبولی را طی کرده است اما به لحاظ اثری که خواهد داشت قابل تامل است. هر زمان یارانه‌ای در هر قالبی اعم از تخصیص ارز یا نقدی و غیره پرداخت شده، اثر بسیار سریعی در کاهش شکاف طبقاتی داشته است و وضعیت دهک‌های پایین درآمدی را بهبود بخشیده و ضریب جینی را بهتر کرده است. ضریب جینی شاخص اختلاف طبقاتی در موضوع درآمد است.»

روحانی در پاسخ به اینکه چرا درحالی‌که پایگاه داده‌ها برای دهک بندی تکمیل نشده اما بلافاصله موضوع اصلاح نظام توزیع یارانه‌ای آغاز شد، گفت:‌ «واقعیت این است که ظاهراً بهتر بود پایگاه داده‌های ایرانیان اطلاعاتش به‌روز می‌شد اما همیشه محدودیت‌هایی برای تکمیل داده‌ها وجود دارد. در شرایطی که در قانون بودجه به همه دستگاه‌های تولیدکننده داده، تکلیف شده تا داده‌های شان را در اختیار پایگاه رفاه ایرانیان بگذارند اما این مهم به کندی انجام می‌شد. تا زمانی که فرهنگ سازمانی و نهادی بر مبنای به اشتراک گذاشتن داده‌ها نباشد انتظار دقیق شدن دهک‌بندی‌ها سخت است.»

وی افزود: «تا زمانی که نیاز مبرم به موضوعی نباشد، داده‌ها از سوی کسانیکه دسترسی به اطلاعاتی دارند در اختیار گذاشته نمی‌شود و ازاین‌جهت اجرای پرداخت یارانه نقدی می‌تواند پیشران در تکمیل اطلاعات پایگاه رفاه ایرانیان باشد. در این شرایط دستگاه‌ها مقاومت شان برای دادن داده‌ها شکسته خواهد شد.»

معاون دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به محدودیت‌هایی که در حذف ثروتمندان برای دریافت یارانه وجود دارد، گفت: «من براساس نظر شخصی‌ام می‌گویم که در شرایط اقتصادی که اکنون تجربه می‌کنیم، اعم از شرایط بودجه‌ای، شرایط دسترسی به داده و شرایط اطلاعات مالکیت و اطلاعات خانوار و غیره، بهتر است پرداخت یارانه نقدی به همه انجام شود و از سوی دیگر با تکمیل اطلاعات از پایگاه اطلاعاتی استفاده شود تا مالیات ستانی عادلانه شود، یعنی دهک دهم یارانه دریافت کند اما از سوی دیگر با تکمیل داده‌ها می‌توان جلوی فرارهای مالیاتی چند ده میلیارد را گرفت.»

وی افزود: «در این شرایط درست است به یک دهک دهم 300 هزار تومان پرداخت شده اما از سوی دیگر در سال چند میلیارد مالیات گرفته خواهد شد.»

اصلاح نظام مالیاتی در گرو دقیق کردن دهک‌بندی‌هاست

روحانی عنوان کرد: «من معتقدم اگر یارانه به همه پرداخت شود، هم مقاومت اجتماعی کم می‌شود و هم پیچیدگی‌های فنی این طرح کمتر است اما از سوی دیگر با تکمیل داده‌های پایگاه‌های اطلاعاتی افراد جامعه می‌تواند روی نظام مالیاتی اثر بگذارد و فرارهای مالیاتی را اصلاح کند.»

معاون دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس در رابطه با مقایسه دو گزینه پرداخت نقدی یارانه و یا پرداخت کالابرگ گفت: «کالابرگ پیچیدگی‌های فنی بسیار زیادی دارد و استعداد انحراف در آن از پرداخت نقدی بیشتر است. همچنین مطلوبیتش برای خانواده‌ها به‌اندازه دریافت نقدی نیست. البته این موضوع حتماً باید سنجش شود تا بدانیم مردم یارانه نقدی را می‌پسندند یا کالابرگ برای شان مطبوع است.»

کالابرگ اثر غیرمستقیم افزایش قیمت‌ها را جبران نمی‌کند

روحانی عنوان کرد: «پرداخت نقدی و افزایش قیمت کالاهای مشمول ارز 4200 یک اثر مستقیم و یک اثر غیرمستقیم روی قیمت‌ها دارد. ممکن است با کالابرگ اثر مستقیم افزایش قیمت برخی از کالاها برای خانوارها جبران شود اما واقعیت این است که اثر غیرمستقیمی که بر سایر کالاها دارد از کیک و کلوچه گرفته تا محصولاتی که با مرغ و تخم‌مرغ تهیه می‌شود، مانند ساندویچ جبران نمی‌شود.»

وی افزود: «قاعدتاً ساندویچ را با کالابرگ نمی‌توان دریافت کرد لذا اثر غیرمستقیم حذف ارز ترجیحی با پرداخت کالابرگ پوشش داده نمی‌شود. ازاین‌رو در شرایط فعلی من معتقدم پرداخت نقدی بهتر است چون هم پیچیدگی‌های فنی کالابرگ را ندارد و هم احتمالاً مطلوبیتش برای خانوارها بیشتر است و هم اینکه در پرداخت نقدی هم اثر مستقیم و هم اثر غیرمستقیم کالاهای خاص را پوشش دهیم.»

یارانه‌ها در بهترین شرایط اقتصادی هم نباید حذف شوند

روحانی درباره احتمال حذف یارانه با بهبود شرایط اقتصادی گفت: «یارانه هیچ‌وقت از هیچ اقتصادی حذف نمی‌شود و نباید حذف شود. یارانه پرداختی است که برای تأمین حداقل نیازهای ضروری خانوارها پرداخت می‌شود. در بهترین اقتصادها هم همین است. یارانه بخشی از نظام تأمین اجتماعی است و نظام تأمین اجتماعی اگر کامل هم باشد باید موضوع پرداخت یارانه جاری باشد، لذا نباید به دنبال حذف یارانه بود بلکه باید پرداخت یارانه هدفمند باشد. باید یارانه به گروه‌هایی برسد که واقعاً نیازمند هستند و این مهم نیازمند تکمیل اطلاعات پایگاه‌های رفاه ایرانیان است که تا سال‌های آینده امیدواریم کامل‌تر شود.»