برجام به معنای پایان خصومت میان ایران و آمریکا نبود

دیاکو حسینی، کارشناس روابط بین‌الملل، در گفتگو با خبرنگار سیاسی مُنیبان در واکنش به اظهارات اخیر سعید جلیلی درباره برجام گفت: دست‌ کم آمار و ارقام رسمی آن دو سالی که برجام اجرا شد حاکی از این است که در آن زمان شاخص‌ها در همه حوزه‌های اقتصادی در حال رشد بود. به عبارت دیگر باید معیار و شاخص ما برای سنجیدن نتیجه و حاصل توافق و رفع تحریم‌هایی که در آن زمان به صورت نسبی صورت گرفت و تحریم‌ها علیه ایران سبک شدند یعنی سال ۹۵ تا ۹۷ باشد. در این بازه زمانی همه شاخص‌ها در حوزه کشاورزی، صنعتی و صادراتی مثبت بود تا جایی که تورم به طرز چشمگیری کاهش پیدا کرد همین مورد نشان‌دهنده این است که رفع تحریم‌ها کارساز و موثر بود.

او افزود: اما برآورده نشدن همه انتظارات ما از برجام به دلیل دو مسئله است. اولین مورد این است که هنوز قسمتی از تحریم‌ها باقی مانده بود و البته قرار هم نبود برجام همه تحریم‌هایی که در طول دهه‌های گذشته علیه ایران صورت گرفته را رفع کند، بلکه قرار بود به واسطه برجام تحریم‌هایی رفع شوند که صرفاً بر مبنای مسائل هسته‌ای ایران وضع شده بود. دلیل دوم برآورده نشدن همه انتظارات ما از برجام مربوط به نواقص در زیرساخت‌ها بود. در حقیقت بُعد مذاکرات و رفع تحریم‌ها انجام شده بود اما زیرساخت‌های لازم برای استفاده از شرایط بهینه که فراهم شده بود در داخل کشور به ویژه و در حوزه بانکی و روابط تجاری فراهم نشد و در نتیجه به نتیجه مطلوب دست پیدا نکردیم. اما با وجود همه این موارد آمار و ارقام رسمی حاکی از مثبت بودن ترازها در حوزه سرمایه‌گذاری خارجی، صنعتی و کاهش تورم است بنابراین استدلال مبنی بر سقوط منفی ۸ درصدی اقتصاد ایران در زمان اجرای برجام درست نیست. البته بعد از خروج آمریکا از برجام همانطور که انتظار می‌رفت و طبیعی هم بود همه شاخص‌های اقتصادی رو به افول گذاشت که این ناشی از اجرا نشدن برجام بود.

حسینی در واکنش به اینکه در سال‌های ۹۵ و ۹۷ هم برجام به صورت کامل اجرا نشد؟ تصریح کرد: همانطور که اشاره کردم یک بخش از تحریم‌ها باقی مانده بود چون مورد مذاکره قرار نگرفته بود و طبیعی بود که این تحریم‌ها اثر منفی خود را بگذارد ضمن اینکه در آن زمان دولت اوباما تلاش می‌کرد ایران به صورت کامل از دستاوردهای برجام بهره‌مند نشود چرا که برجام به معنای پایان رقابت و خصومت میان ایران و آمریکا نبود بلکه جزئی از مدیریت این خصومت بود و بر همین اساس با وجود اینکه در برجام تحریم‌ها به صورت قانونی رفع شده بودند اما طرف آمریکایی تلاش می‌کرد که ایران از مزایای این رفع تحریم‌ها استفاده نکند. البته شواهدی هم داشتیم که نشان می‌داد دولت اوباما نقض توافق هم عمل می‌کرد. لازم است تکرار کنم که به دلیل باقی ماندن تحریم‌های غیر هسته‌ای در بازه زمانی سال‌های ۹۵ تا ۹۷ و اینکه تأثیر نهایی تحریم‌های هسته‌ای و غیرهسته‌ای بسیار مبهم بود و تفکیک آنها در مواردی عملا امکان ناپذیر بود چون در هر صورت نتیجه تحریم اعمال محدودیت در وضعیت تجارت ما است از این رو شاهد نقض توافق بودیم و همچنین شاهد این بودیم که انتظار طرف ایرانی در برجام به صورت کامل اجرا نشد. اما با همه این موانع سیاسی و حقوقی در اجرای برجام در مقایسه دوره‌ای که برجام اجرا شد با دوره‌ای که تحریم‌ها به صورت کامل برقرار بودند وضعیت شاخص‌های اقتصادی رو به رشد بود.

او با اشاره به تاثیر فضای داخلی ایران و آمریکا در اجرا نشدن برجام اظهار کرد: برجام در داخل ایران و آمریکا مخالفانی داشت و این قابل انکار نیست. در آمریکا به این ترتیب نبود که با وجود امضای دولت اوباما همه با آن موافق باشند هم‌چنان که اعضای جمهوری‌خواه کنگره بسیار با برجام مخالف بودند و حتی میان دموکرات‌ها نیز سناتورهای برجسته‌ای با این توافق مخالفت می‌کردند و افراد شاخصی که در پیش‌برد سیاست خارجی آمریکا نقش موثری داشتند انتقادات تند و تیزی را نسبت به برجام مطرح می‌کردند. در مقابل در ایران هم برجام مخالفان سرسختی داشت که همین مخالفت‌ها فضای منفی نسبت به نتیجه برجام به وجود آورده بود ضمن اینکه مخالفت‌ها با برجام در تهران و واشنگتن فضایی را به وجود آورد که مانع برنامه‌ریزی در محیطی سالم و همراه با امید به آینده برای پیش‌برد اقتصاد ایران شد. لذا مخالفت‌های داخلی و خارجی نقش منفی و کُند کننده در پیش‌برد برجام و استفاده از امکانات فراهم شده به واسطه آن داشت.

حسینی در واکنش به اینکه مخالفین سابق برجام که در حال حاضر در قالب رئیس تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای و بعضاً مشاوران برای احیای برجام نقش‌آفرینی می‌کنند توان به نتیجه رساندن مذاکرات را دارند؟ خاطرنشان کرد: باید به این نکته توجه کرد که اراده‌ای فراتر از افراد، مجریان و دولت برای احیا و اجرای برجام وجود دارد. بنابراین این افراد در سطح کلان اختیار ندارند که مانع احیای برجام شوند اما کسانی که به سودمندی و مفید بودن توافق معتقد نباشند ممکن است در پیش‌برد مذاکرات از همه امکانات استفاده نکنند و انگیزه بالایی نداشته باشند و این یک ایراد اجرایی در راستای احیای برجام به وجود می‌آورد. 

کارشناس مسائل بین‌الملل در پایان یادآور شد: البته دولت و کارگزاران آن از توانایی لازم برای اختلال ایجاد کردن در اراده حاکمیت جهت احیای برجام برخوردار نیستند چراکه اراده احیای برجام فراتر از دولت بوده و در حقیقت اراده نظام است و معنای این اراده نظام برای احیای برجام این است که نظام در گذشته نسبت به مواهب برجام حتی با وجود نواقص آن این رضایتمندی را داشته و آن را در قیاس با راه‌حل‌های غیر از توافق هنوز یک راه حل نسبتاً مطلوب به رسمیت می‌شناسد.