از صعود به جام جهانی تا صعود در جام جهانی

اگر شرایط کشور در دهۀ ۶۰ را لحاظ کنیم، باید بگوییم که قصۀ «صعود به جام جهانی» در دوران پس از انقلاب از سال ۱۳۷۲ جدی شد. در ۱۹۸۲ اصلا در مسابقات راهیابی به جام جهانی شرکت نکردیم، در ۱۹۸۶ هم چون درگیر جنگ بودیم، باید بازی‌های خانگی را در کشوری دیگر برگزار می‌کردیم و این شرط فیفا را نپذیرفتیم و موفق به حضور در مسابقات راهیابی نشدیم.

در سال ۱۳۶۸ هم اگر چه تلاش کردیم به جام جهانی برویم ولی سه - چهار بازیکن کلیدی خودمان را در اوج مسابقات به دلایل اخلاقی کنار گذاشتیم. حذف دو بازیکن بسیار کلیدی تیم به دلایل اخلاقی، سیروس قایقران و مجتبی محرمی، جدا از این که لطمه‌ای اساسی به تیم ملی ایران زد، دلالت بر این داشت که قصۀ صعود به جام جهانی هنوز برای مسئولین فوتبال ایران جدی نشده است. در ادامه جواد زرینچه هم آسیب دید و مرتضی فنونی‌زاده هم خط خورد و ایران کلا با خط دفاعی متفاوت از خط دفاعش در جام ملت‌های آسیا (پاییز ۱۳۶۷) در بهار سال ۶۸ به مصاف چین رفت و مغلوب چشم‌بادامی‌ها شد.

در آن بازی احمدرضا عابدزاده دروازه‌بان ایران بود و روی هر دو گل تیم چین تا حدی مقصر بود. اگر چه کم‌آوردن تیم ایران به لحاظ بدنی و ضعف مفرط خط دفاعی و فقدان حضور موثر سیروس قایقران در میانۀ میدان، شانس چندانی برای عبور از سد چین (در هر دو بازی رفت و برگشت) برای ایران باقی نگذاشته بود.

به هر حال عابدزاده هشت سال بعد در دیدار ایران و استرالیا، اشتباهات نه‌چندان فاحش دیدار ایران و چین را جبران کرد. او دروازه‌بان ایران در اولین صعود تیم ملی به جام جهانی در دوران پس از انقلاب بود و دیروز پسر او، امیر عابدزاده، دروازه‌بان ایران در آخرین صعود ایران به جام جهانی بود. فوتبال به دلایل متعددی زیباست.

حتی اگر جام ۱۹۹۰ را هم حساب کنیم و فقط جام‌های ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶ را کنار بگذاریم، می‌توان گفت تیم ملی ایران در ۹ بار تلاش برای صعود به جام جهانی در دوران پس از انقلاب، پنج بار به این تورنمنت مهم راه یافته است. از این حیث، کارنامۀ تیم ملی ایران نسبتا خوب است. اما این کارنامۀ خوب تا حدی هم محصول افزایش سهمیۀ آسیا در جام جهانی بوده است. زمانی که ایران و کرۀ جنوبی و ژاپن و عربستان و تا حدی هم چین مدعیان اصلی صعود به جام جهانی در قارۀ آسیا بودند و از بین این چهار پنج تیم فقط دو تیم به جام جهانی صعود می‌کردند، رسیدن به این تورنمنت جهانی، کار بسیار دشواری بود. بعدها هم که سهمیۀ آسیا به سه‌ونیم تیم ارتقا پیدا کرد، صعود به جام جهانی برای ما همچنان دشوار بود.

در جام جهانی ۱۹۹۸ کره جنوبی و عربستان مستقیما به جام جهانی رفتند. ژاپن، ایران را در پلی‌آف شکست داد و به عنوان تیم سوم آسیا راهی فرانسه شد و ایران با شکست دادن استرالیا، نیم‌سهمیۀ محتمل آسیا را محقق کرد و آسیا با چهار تیم در جام جهانی شرکت کرد.

این داستان در جام ۲۰۰۲ هم برقرار بود ولی از سال ۲۰۰۶ که دیگر چهار تیم به طور مستقیم از آسیا به جام جهانی می‌رفتند، کار صعود ایران به جام جهانی به مراتب آسان‌تر شد.

در دورانی که صعود به جام جهانی بسیار دشوار بود، ما فقط یک بار موفق به صعود شدیم. یعنی با کنارگذاشتن جام‌های ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶ و ۱۹۹۰ (به دلایل پیش‌گفته)، ایران در سه دوره‌ای که صعود به جام جهانی دشوار بود، یعنی ۱۹۹۴ و ۱۹۹۸ و ۲۰۰۲، فقط یک بار به جام جهانی راه یافت. از این حیث تیم ملی ایران کارنامۀ ناموفقی دارد. اما اگر صعب‌العبوربودن مسیر صعود به جام جهانی را در نظر نگیریم و البته این واقعیت را هم در نظر بگیریم که متناسب با افزایش سهیمۀ آسیا در جام جهانی، تیم‌های کوچک‌تر آسیا هم قوی‌تر شده‌اند، تیم‌هایی مثل قطر و امارات و بحرین و حتی چین، و نیز از یاد نبریم که الان استرالیا هم به جمع تیم‌های آسیایی پیوسته، باید گفت که تیم ملی ایران در پنج دورۀ گذشتۀ جام جهانی، با چهار بار صعود به این مسابقات، کارنامۀ بسیار خوبی داشته است.

تیم ایران در پنج دورۀ گذشتۀ حضورش در جام جهانی، یعنی از ۱۹۷۸ تا ۲۰۱۸، به دلیل کم‌تجربگی، مدعی صعود به مرحلۀ یک‌هشتم نهایی نبوده است. این موفقیت در جام ۲۰۱۸ می‌توانست رقم بخورد ولی اگر چنین هم می‌شد، اتفاقی شگفت‌انگیز رخ داده بود.

اما این بار در جام ۲۰۲۲، صعود ایران به مرحلۀ یک‌هشتم نهایی جام جهانی، با این همه لژیونر چالاک و تکنیکی و باتجربه و باروحیه، اتفاق عجیبی نیست. فقط کافی است ذهنیت فرودستانۀ همیشگی‌مان را کنار بگذاریم (امری که ممکن و در دسترس است) و شخصیت لازم برای صعود به مرحلۀ بعد را داشته باشیم (که این یکی هم ممکن و منتظَر است).

حتی اگر در گروهی دشوار قرار بگیریم و صعود نکنیم، باز نحوۀ بازی ما نشان خواهد داد که مدعی صعود بوده‌ایم یا نه. تیم کی‌روش با همۀ نقاط قوت و ویژگی‌های قابل تمجیدش، مدعی صعود از گروه نبود. چه در سال ۲۰۱۴، چه در سال ۲۰۱۸. اگر چه در سال ۲۰۱۸ نیم‌نگاهی به یک‌هشتم نهایی داشتیم، ولی «مدعی صعود» نبودیم.

این بار اما می‌توانیم مدعی صعود باشیم. حتی اگر در گروهی سخت قرار بگیریم. این تیم اگر چه بهترین بازیکنان تاریخ فوتبال ایران را در خود ندارد اما تیمی سرشار از ستاره‌های مجرب و کاملا حرفه‌ای است که می‌توانند طلسم صعود ایران به مرحلۀ یک‌هشتم نهایی جام جهانی را بشکنند.

اگر به یک‌هشتم نهایی برویم، آن وقت می‌توانیم نیم‌نگاهی و چه‌بسا حتی امیدی قابل توجه برای صعود به یک‌چهارم نهایی جام جهانی داشته باشیم. و چرا امیدوار نباشیم؟ فوتبال مثل زندگی است که امید همچون خون در رگ و پی‌اش جاری است.»