سفر لاوروف به منطقه خلیج فارس چه اهداف و نتایجی داشت؟

به گزارش منیبان؛ سرگئی لاوروف در یک تور پنج روزه، سفر به امارات متحده عربی، عربستان سعودی و قطر را از ۸ مارس(۱۸ اسفند) آغاز و تا ۱۲ مارس (۲۲ اسفند) ادامه یافت.

وزرای امورخارجه روسیه، قطر و ترکیه، سرگئی لاوروف، محمد عبدرحمان آل ثانی و مولود چاووش اوغلو در آخرین روز سفر لاوروف رسما در دوحه ظهور قالب جدیدی را به سوریه اعلام کردند. اکنون روسیه، قطر و ترکیه در مورد مشکلات این کشور در نشست های  سه جانبه در سطح کارشناسان و وزرای خارجه - گفت و گو خواهند کرد. هنوز صحبتی از جلسات سطح بالا نیست.

نام رسمی قالب «جلسات مشورتی در مورد مسائل سوریه» است. اما کاملاً محتمل است که نام «دوحه» را در قیاس با «آستانه» که روسیه، ترکیه و ایران در آن شرکت می کنند، دریافت کند. اما به گفته سرگئی لاوروف، جلسات مشورتی جایگزینی برای آستانه نیست، بلکه تنها روندی اضافه بر آن است.

وزیر امورخارجه روسیه توضیح داد که اکنون یک سال است که کارشناسان قطری، ترکیه ای و روسی در مورد مسائل سوریه بحث می کنند و این رویه را ادامه خواهند داد. وزرای خارجه نیز به طور دوره ای دیدار خواهند کرد. جلسه بعدی در ترکیه و سپس در روسیه برنامه ریزی شده است.

همانطور که وزیر امور خارجه روسیه اشاره کرد، "قالب آستانه" به تمام ابعاد حل و فصل موضوع اختصاص دارد، اما "فقط می توان از تمایل قطر برای کمک به یک کشور برادر استقبال کرد."

اظهارات وزیر امورخارجه قطر معطوف به کمک های بشردوستانه به سوریه بود که به گفته وی میلیون ها سوری نیاز دارند. دوحه تاکنون در اردوگاه های پناهندگان در شمال سوریه، نزدیک مرز ترکیه و همچنین اردن به آنها کمک کرده است. سوال اصلی این است که آیا دوحه کمک های خود را برای مناطق تحت کنترل دولت سوریه گسترش می دهد؟

مولود چاووش اوغلو وزیر خارجه ترکیه گفت که در جریان مذاکرات، یک موضوع مهم برای آنکارا مورد بحث قرار گرفت؛ وضعیت سوریه در زمینه فعالیت های گروه تروریستی "داعش و حزب کارگران کردستان، که در ترکیه تروریستی شناخته می شوند. چاووش اوغلو قول داد که ترکیه به مبارزه با تروریست ها ادامه خواهد داد. اما او جزتیات بیشتری ارائه نداد.

این سه وزیر همچنین حمایت خود را از کار کمیته قانون اساسی و به طور کلی، تلاش های سازمان ملل برای حل و فصل سیاسی در سوریه اعلام کردند. طرفین توافق کردند که از بازگشت داوطلبانه پناهندگان و آوارگان داخلی به خانه هایشان پشتیبانی کنند.

با این حال، سرگئی لاوروف تنها کسی بود که در جریان کنفرانس مطبوعاتی به زیانبار بودن تحریم های غرب برای اقتصاد و وضعیت بشردوستانه در سوریه اشاره کرد. آنکارا و دوحه در این مورد عقیده دارند که باید اعمال فشار به مقامات دمشق ادامه داشته باشد. اما به خاطر احترام به همتای روس خود، موضع خود را اعلام نکردند.

وزرای امورخارجه فدراسیون روسیه، قطر و ترکیه در پایان نشست خود جهت گفت وگو پیرامون بحران سوریه و امکان همکاری در زمینه کمک به حل و فصل سیاسی و پایدار این بحران، بیانیه مشترکی در مورد سوریه صادر کردند.

علاوه بر سوریه، این سه وزیر موضوعات مشترک دیگری از جمله لیبی و افغانستان نیز برای بحث داشتند. جلسه بعدی به نشست مسکو در باره افغانستان که برای 18مارس(28 اسفند) برنامه ریزی شده است اختصاص یافت. این جلسه از این بابت معنادار می شود که  دوحه بستر و زمینه مذاکرات افغانستان بین طالبان و دولت را فراهم کرد. علاوه بر این، اولین توافقنامه صلح بین ایالات متحده و طالبان در قطر امضا شد.

سرگئی لاوروف با اشاره به برنامه ریزی انجام شده برای نشست افغانستان در مسکو تاکید کرد: همه ما علاقه مندیم که فاجعه افغانستان هرچه زودتر پایان یابد ما در اینجا با قطر و هیچکس رقابت نمی کنیم. 

وی یادآوری کرد که حتی قبل از آغاز روند دوحه، قالب های دیگری مانند استانبول، مسکو وجود داشت و آن زمان کسی دوستان قطری را سرزنش نکرد  چون این منطق نادرست است.

در عین حال، سرگئی لاوروف افزود: او موافق این نیست که مذاکرات دوحه پیشرفت موفقی برای حل و فصل مسائل افغانستان داشته است . «مشکلات حل نشده زیادی وجود دارد و ما امروز در این باره صحبت کردیم».

گفتنی است که با آغاز بکار دولت جدید در ایالات متحده، چشم انداز حل و فصل افغانستان بسیار مبهم بود. واشنگتن صریحاً اعلام کرده است که از عقب نشینی ارتش باقیمانده در افغانستان تا اول ماه می خودداری می کند، هرچند که این شرط در توافق نامه ای که یک سال پیش در دوحه امضا شد، ذکر شده است.

به گفته منابع رسانه ای  دولت جو بایدن قصد دارد توافق جدیدی را در کنفرانسی که قرار است در استانبول در تاریخ 27 مارس(8 فروردین) برگزار شود منعقد کند. از سخنان آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه آمریکا در رسانه ها، مشخص شده که واشنگتن در تلاش است تا شرکای افغان خود را برای انعقاد یک توافق جدید تحت فشار قرار دهد که این امر باعث نارضایتی در کابل شده است.

با این حال، حتی پیش از نشست استانبول که تحت نظارت سازمان ملل برگزار می شود، مسکو تلاش خواهد کرد نشست هایی را شامل ترونیکای به اصطلاح گسترش یافته در مورد حل و فصل افغانستان (روسیه، ایالات متحده، چین و پاکستان) در تاریخ 18 مارس که هیاتی از طالبان و همچنین سیاستمداران افغانستان میزبانی خواهند کرد , برگزار کند.

سرگئی لاوروف روز پنجشنبه در این باره گفت: «ما می خواهیم به مذاکرات دوحه کمک کنیم تا از یک موقعیت سازنده تر که باید توسط هر طرف مشارکت کننده در این روند اتخاذ شود.»

در جریان سفر لاوروف به عربستان سعودی چه گذشت؟

سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه در جریان تغییر دیدگاه آمریکا نسبت عربستان سعودی که این کشور  ناقض حقوق بشر اعلام شد از ریاض دیدار کرد. البته مسکو تأکید کرد که این سفر تصادفی است و ارتباطی به مواضع ریاض در مورد واشنگتن ندارد. روسیه برنامه خاص خود را دارد. هیات  روسی اعلام کردند که این سفر از یک ماه پیش برنامه ریزی شده بود و هیچ ارتباطی با اقدامات دولت جدید ایالات متحده ندارد.

اما به هر ترتیب وزیر روسی اولین دیپلمات عالیرتبه «فرامنطقه ای» شد که با محمد بن سلمان ولیعهد پادشاهی، دیدار کرد، پس از آنکه واشنگتن صریحاً وی را به دلیل قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار مقصر دانست. 

سفر سرگئی لاوروف به عربستان سعودی سریع انجام شد  - فقط یک نصف روز بین مذاکرات در امارات متحده عربی و قطر. در این مدت، وی موفق شد با همتای خود فیصل بن فرحان مذاکره کند و البته از سوی محمد بن سلمان، ولیعهد پادشاهی سعودی هم به حضور پذیرفته شد.

 دو هفته قبل از سفر لاوروف به ریاض بود که واشنگتن تغییر دیدگاه خود به ریاض را به دلیل نقض حقوق بشر اعلام کرد و در حقیقت، مقصر قتل روزنامه نگار سعودی جمال خاشقچی در سرکنسولگری در استانبول در اکتبر 2018(مهر1398) را  شاهزاده محمدبن سلمان اعلام کرد. دونالد ترامپ رئیس جمهوری وقت آمریکا، تمام تلاش خود را به کار گرفت تا از به خطر انداختن اتحاد آمریکا و عربستان جلوگیری کند و علیرغم درخواست کنگره، اجازه انتشار گزارش را نداد. جو بایدن رئیس فعلی کاخ سفید، رفتار متفاوتی داشت. وی علاوه بر انتشار گزارش و اعمال تحریم ها، به صراحت گفت که گفت وگوی مستقیم با سلطان بن عبدالعزیز پادشاه عربستان سعودی را انجام خواهد داد و نه با شاهزاده محمد بن سلمان.

سرگئی لاوروف در این سفر به ریاض با همتای خود فیصل بن فرحان گفت و گو کرد. "آنها ابراز امیدواری کردند که رهبری انتقالی لیبی که اکنون در حال شکل گیری است، بتواند بلافاصله در کار وحدت را ، هم از نظر عملکرد ساختارهای دولتی و هم از نظر مالی، اقتصادی شرایط و از نظر ایجاد یک نیروهای مسلح متحد به سرانجام برساند.

درست  چند دقیقه بعد از این نشست بود که منابع خبری جهانی اعلام کردند در جریان رای‌گیری روز چهارشنبه درپارلمان لیبی ۱۲۱ نماینده از میان ۱۳۲ عضو حاضر پارلمان به آقای دبیبه و کابینه وی رای دادند. 

وزیر خارجه عربستان، بیش از همه نگران اوضاع یمن بود و انصارالله به گلوله باران این پادشاهی متهم کرد او مدعی شد تلاش های ناموفق برای حمله به بندر راس تانورا و بنادر آرامکو در ظهران نه تنها  امنیت پادشاهی عربستان سعودی را به خطر می اندازد بلکه به اعصاب اقتصاد جهانی و منابع نفتی آن ضربه می زند.فیصل بن فرحان همچنین ایران را با حمایت از انصارالله متهم کرد

البته سرگئی لاوروف تنها تأکید کرد که "همه طرف های درگیر، بدون استثنا هر کسی، نه تنها در یمن، باید از قوانین بین المللی بشردوستانه پیروی کند."

وی گفت: "بر این اساس، حمله به زیرساخت های غیرنظامی که می تواند پیامدهایی بر غیرنظامیان به همراه داشته باشد، غیرقابل قبول است". مسکو دائماً طرفدار گفت و گو بین همه طرف های درگیر بوده و از تلاش ها برای پایان دادن به خصومت ها  که توسط مارتین گریفیتس، فرستاده ویژه دبیرکل سازمان ملل در یمن، انجام می شود، حمایت می کند.

مذاکرات روسیه و عربستان بدون موضوع سوریه نبود. علاوه بر این، روز قبل از سفر سرگئی لاوروف، الکساندر لاورنتیف، نماینده ویژه رئیس جمهوری فدراسیون روسیه در سوریه، وارد ریاض شد. وی نیز مانند وزیر توسط ولیعهد محمد بن سلمان پذیرفته شد.

سرگئی لاوروف و فیصل بن فرحان همچنین به پیشرفت مثبت روابط دوجانبه اشاره کردند. از جمله آخرین اخبار در این زمینه، افتتاح آتی نمایندگی تجاری روسیه در پادشاهی عربستان بود. نام اولین نماینده تجاری در آستانه سفر سرگئی لاوروف به ریاض اعلام شد. این مأموریت تجاری توسط استانیسلاو یانکووتس که سابقه تجربه همکاری با کشورهای عربی را دارد، هدایت خواهد شد.

پیش از این، وی مدیرعامل شورای تجارت روس و عرب بود. وی باید تصمیم بگیرد که وظیفه تعیین شده توسط رهبری دو کشور چگونه انجام می شود - تا سال 2024 گردش مالی روسیه و عربستان را به 5 میلیارد دلار برساند. تاکنون این رقم به سختی از 1.5 میلیارد دلار فراتر رفته است. همکاری فنی نیز انتظار می رود. دستور مربوطه در اواسط ماه فوریه توسط دولت روسیه امضا شد.هر دو وزیر در مورد مسائل مربوط به بازار نفت نیز مملو از خوش بینی بود انها در نشست مطبوعاتی مشترک گفتند: «ما یک نظر مشترک داریم که لازم است همکاری در بازار جهانی هیدروکربن ها توسعه یابد تا اقدامات ما از جمله در قالب اوپک پلاس از نزدیک هماهنگ شود».

چرا امارات اولین هدف سفر لاوروف بود؟  

سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه با سفر به امارات متحده عربی به تور کشورهای خلیج فارس رفت. این کشور نزدیکترین موضع به روسیه در مسائل بین المللی را دارد بطوریکه عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر خارجه امارات با محکوم کردن تحریم های آمریکا علیه سوریه، همتای روسی خود را به طرز غیرمنتظره ای خوشحال کرد.

کمتر از سه ماه پس از یک سلسله بازدید وزیران خارجه  امارات، قطر و عربستان سعودی از مسکو،  سرگئی لاوروف به دیدار همتایان خود در این کشورها رفت. این فراوانی تماس ها بین مسکو و کشورهای عربی بی سابقه است.

سفر به منطقه خلیج فارس با امارات آغاز شد. از نظر سرگئی لاوروف در سفرش برای ابوظبی استثنا قائل شد. امارات عملاً به روی گردشگران بسته است. تمام افراد غیر مقیم که وارد ابوظبی می شوند باید به مدت ۱۰ روز در قرنطینه قرار بگیرند. آزمایش  پی سی آر(PCR) از هر کسی که وارد امارات می شود، گرفته می شود، حتی وقتی صحبت از سفر از همسایه دبی می شود.

اما هیئت روسی بدون قرنطینه این کار را انجام داد و وزیر و افرادی که وی را همراهی می کردند مجبور شدند قبل از ملاقات با محمد بن زاید آل نهیان ولیعهد ابوظبی حاکم  امارات، آزمایش انجام دهند. عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات متحده عربی و تهنون بن زاید آل نهیان، مشاور امنیت ملی امارات متحده عربی نیز  حضور داشتند.

قبل از بازدید، طرف اماراتی به خصوص علاقه مند بود که کدام یک از اعضای هیئت قبلاً علیه ویروس کرونا واکسینه شده اند.

در روسیه، امارات متحده عربی به عنوان یک بازیگر مهم در منطقه در نظر گرفته می شود، علاوه بر این، از نظر دیدگاه نزدیکترین کشور عربی به مسکو است. در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی با سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه امارات به طور غیر منتظره اعلام کرد که قانون به اصطلاح سزار در گفت و گو با سوریه مشکل ایجاد می کند. هدف از قانون امریکایی سزار افزایش انزوای مالی، اقتصادی و سیاسی دولت سوریه و همچنین اعمال تحریم علیه متحدانش است.

شیخ عبدالله این قانون را زیر سوال برد و البته گفت سوریه باید دوباره با بازیکنان منطقه تماس برقرار کند و به اتحادیه عرب (LAS) بازگردد.

شیخ عبدالله تصریح کرد: شکی نیست که این امر نیز به تلاش های سوریه و تلاش همکاران ما در اتحادیه عرب نیاز دارد. اما بزرگترین مانع هماهنگی و همکاری با سوریه قانون سزار است که به شکل فعلی این مسیر را بسیار دشوار می کند. " این سخنان وزیر اماراتی هدیه ای برای روسیه بود که مدتهاست بر لغو تحریم های دمشق اصرار دارد.

موضوع مشترک دیگر مسکو و ابوظبی امنیت در منطقه خلیج فارس است. امارات متحده عربی، برخلاف شریک اصلی خود، عربستان سعودی با جمهوری اسلامی ایران در تماس است. بنابراین، مسکو امیدوار است که ابوظبی از ابتکار امنیت خلیج فارس که در سال ۲۰۱۹ مطرح شده است  و شامل گفت و گو بین تهران و کشورهای عربی است، حمایت کند.

دیدار غیرمنتظره سعد حریری و لاوروف

دیدار سعد حریری نخست وزیر سابق و احتمالاً آینده لبنان با سرگئی لاوروف در سفر به امارات متحده عربی و در ابوظبی غیرمنتظره بود. دیدار لاوورف از امارات متحده عربی با دیدار سرگئی لاوروف با سعد حریری در ابوظبی که از چند ماه به این سو سعی در تشکیل دولت در لبنان داشت، تکمیل شد.

از تابستان امسال تاکنون هیچ دولت مقتدری در لبنان وجود نداشته است. سعد حریری در اوایل آبان برای تشکیل کابینه مأموریت پیدا کرد، اما نتوانست با سایر نیروهای سیاسی، در درجه اول افراد نزدیک به میشل عون رئیس جمهور لبنان به توافق برسد. در عین حال، اوضاع لبنان هر روز بدتر و اعتراضات حتی در بین ارتشی ها بیشتر شده است.

تاکنون فرانسه واسطه اصلی گفت و گوی ملی در لبنان بوده است، اما اکنون سیاستمداران لبنانی، از جمله سعد حریری، از هر گونه کمک استقبال می کنند. مسکو روابط خوبی با همه نیروهای سیاسی در لبنان دارد. همین هفته گذشته، میخائیل بوگدانف، معاون وزیر خارجه روسیه در مسکو با مشاور رئیس جمهور لبنان، امل ابوزید دیدار کرد.

اکنون سعد حریری فرصتی پیدا کرد تا با سرگئی لاوروف صحبت کند و به معنای واقعی کلمه او را در منطقه گیر بیندازد. مواضع بازیگران منطقه ای - جمهوری اسلامی ایران و همسایگان عرب آن - برای تشکیل دولت در لبنان نیز مهم است، بنابراین تور سرگئی لاوروف به گفته کارشناسان امور بین الملل برای لبنان نیز مفید ارزیابی می شود.

وزیر روس از ابوظبی به ریاض پرواز کرد و از آنجا به دوحه خواهد رفت. برخی ناظران علت این تغییر اجباری رویکرد ریاض و ابوظبی را ناامیدی آنها از حمایت های دولت بایدن و احساس سرخوردگی و شکست بعد از صرف هزینه های هنگفت برای سرنگونی دولت سوریه ارزیابی کرده اند.