آنچه که باید به هنگام کوهنوردی بدانید

به گزارش منیبان؛ محمدحسین کبادی رئیس امداد و نجات کوهستان هلال احمر نکاتی را درباره کوهپیمایی و جلوگیری از خطرات احتمالی کوهستان و آشنایی کلی با کوه و کوهستان ارائه داد.

درباره اصطلاحات پایه کوهنوردی و واژه‌هایی که هر کوهنوردی باید با آن‌ها آشنا باشد، کمی توضیح بدهید.

اولین واژه «کوه» است. برجستگی‌های با ارتفاع ۶۰۰ متر به بالا که عموما بلندتر و شیب‌دارتر از تپه هستند و در اثر چین‌خوردگی زمین، فرسایش و فعالیت آتش‌فشانی بوجود می‌آید. کوه ها ۵۲% آسیا، ۳۶% آمریکای‌شمالی، ۲۵% اروپا، ۲۲% آمریکای‌جنوبی، ۱۷% استرالیا و ۳% آفریقا را پوشانده‌اند و روی هم رفته ۲۴% خشکی‌های زمین را شامل می‌شوند‌. به بلندی‌های با ارتفاع کمتر از ۶۰۰ متر «تپه» گفته و به بلندترین قسمت هر کوه «قله» گفته می‌شود. بلندترین قله یک کوه «قله اصلی» و به سایر قلل در یک خط الراس «قلل فرعی» گفته می‌شود. به زنجیره‌ای از کوه‌های به هم پیوسته «رشته‌کوه» گفته می‌شود و به محل برخورد در دامنه‌های شیب‌دار در بالاترین نقطه تماس یعنی شیب محدب و برآمده بین ۲ دره «یال» است. همچنین به خط اصلی بلندترین یال بین ۲ قله یعنی محل تقسیم آب، «خط‌الرأس» می‌گویند.

پایین‌ترین نقطه خط الراس‌های ۲ نقطه «گردنه» و محل برخورد ۲ دامنه شیب‌دار نیز «دره» نام دارد. ژرف‌ترین نقاط بستر رودخانه یا دره نیز «خط‌القعر» است. به سنگ‌های یک‌پارچه و بزرگ که صعود با یک طناب ۴۰ متری ممکن باشد «صخره» و به یال‌هایی که شیب آن‌ها زیاد بوده و سنگی هستند «گُرده» گفته می‌شود. همچنین سنگ‌های یک‌پارچه و بزرگ که صعود با یک طناب ۴۰ متری ممکن نباشد «دیواره» نامیده می‌شود.

مسیر‌های متفاوتی نیز در کوهپیمایی وجود دارد؛ به مسیری که در اثر رفت و آمد کوهپیمایان و کوهنوردان ایجاد می‌شود «پاکوب» و به مسیرهایی که برای رفت و آمد حیوانات اهلی است، «مالرو» و مکان‌هایی نیز به اندازه یک اتاق کوچک در ارتفاعات برای بیتوته موقت جان‌پناه گفته می‌شود. مکان‌هایی که دارای بنای ساختمانی متوسط تا بزرگ برای استراحت و اطراق در کوهستان استفاده می‌شود «پناهگاه» نام دارد. همچنین به پناهگاه مجهز به خدمه و امکانات اولیه‌، «قرارگاه» گفته می‌شود.

در شیب‌ها در جهت بالا و پایین به سمت چپ و راست حرکت می‌کنیم تا شیب کم شود؛ به این شیوه «پیمایش زیگزاگ» و به حرکت عرضی در پیمایش کوه از یک یال به یال دیگر «تراورس» گفته می‌شود. به مسیری هم که در کوه دارای شن‌های کوچک است و در هنگام فرود می‌توان روی آن سر خورد و پایین آمد. به این شیوه حرکت «شن اسکی» می‌گویند.

توده‌ای از برف که به وسیله باد بر بالای کوه به صورت آویزان فشرده می‌شود و هر آن احتمال شکسته شدن و فرو ریختن آن می‌رود (در سنگنوردی به بالاترین نقطه شیب معکوس گفته می‌شود) «نقاب» نامیده و به بیرون ماندن شبانه، در اصطلاحات تجهیزات لوازم کوهنوردی کیسه‌ای که هنگام شب‌مانی بر روی کیسه خواب برای حفظ دما کشیده می‌شود، «بیواک» گفته می‌شود.

به توده عظیم برف که در اثر فرو ریختن نقاب برفی یا ذوب شدن یا صدا در کوه به وجود می‌آید «بهمن» می‌گویند و از جمله مشکلاتی که به دلیل عدم استفاده از عینک آفتابی مناسب در کوه ایجاد می‌شود، «برف کوری» است.

رقیق بودن هوا و کم رسیدن اکسیژن در ارتفاعات منجر به بیماری‌هایی می‌شود؛ به این تغییر حالت، «ارتفاع‌زدگی» و  در نهایت به به بالا و پایین رفتن به صورت پیاده از ارتفاعات طبیعی «کوهنوردی» گفته می‌شود.

نکاتی که هر کوهنورد باید آن را بداند و به آن عمل کند، چیست؟

کوهنوردی با ایمنی، ایمنی و ایمنی آغاز می‌شود. نظم و انضباط می‌تواند بخشی از ایمنی شما را تضمین کند. کوهنوردان باید بدانند که همیشه در صف و ستون حرکت کنند و از گروه خود جدا نشوند و از حرکت کنار یکدیگر خودداری کنند.

اصل تقسیم بار بر روی اهرم‌های بدن رو فراموش نکنید و همیشه در کوله پشتی فضایی را برای تجهیزات گروهی در نظر بگیرید. هنگام تهیه کفش دقت کنید تا اندازه آن یک نمره از پای شما بزرگ‌تر باشد همچنین پوشاک مناسب فصل همراه خود داشته باشید. بدانید که کوهستان همیشه دارای هوای متغیر است پس حتی در فصول گرم هم پوشاک اضافه همراه داشته باشید. به توصیه افراد با تجربه توجه کنید.

کبریت را داخل یک تکه روزنامه کوچک پیچیده و داخل کیسه پلاستیکی قرار دهید تا از رطوبت دور بماند. تمامی وسایل مهم و ضروری که عنوان شد را با خود به همراه داشته باشید به دلیل اینکه زمانی به ارزش وسایل پی می‌برید که مورد استفاده آن برایتان پیش بیاید.

تمام طناب‌هایی که با آن عملیات‌های فنی کوهنوردی انجام می‌دهید باید از نوع کشسان یعنی دینامیک و لوازم فنی و سایر لوازم کوهنوردی باید دارای استاندارد  UIAAو CE باشد. توجه کنید که از پرتاب کارابین و ابزارهای دیگر خودداری کنید و هیچگاه از طناب‌های مستعمل و فرسوده برای طناب انفرادی استفاده نکنید. در مسیرهایی که طناب انفرادی نیاز هست، طناب با کارابین در قسمت چپ و بیرون کوله قرار دهید. قبل از استفاده از گیره ها با یک شوک کوچک از محکم بودن آن مطمئن شوید.

قبل از پیمایش بند کفش‌های خود را تنظیم و در زمان بالا رفتن بندها را خیلی محکم نکنید. ولی در سرازیری‌ها بندها را کمی محکم‌تر ببندید و در زمان پیمایش‌ها طوری گام بردارید تا از اهرم‌های اسکلتی بدن بهتر استفاده شود تا به عضلات فشار کمتری وارد شود.

در هنگام پیمایش دست‌های خود را داخل جیب‌هایتان نگذارید زیرا در هنگام عدم تعادل دست‌های شما اولین ابزار حمایتی هستند. در شیب های برفی از زیگزاگ زدن بپرهیزید و هنگامی که به باتون نیاز ندارید آن‌ها را جمع کنید و طوری در دست بگیرید که خطری برای نفر پشت سری وجود نداشته باشد همچنین بدانید که هیچگاه مفاصل باتون را روغن کاری نکنید.

از میوه‌های تازه فصل در زمان استراحت استفاده کنید و همیشه یک وعده غذایی غیر فاسد شدنی همراه داشته باشید همچنین مصرف خوراکی‌ها در حین راه رفتن بخشی از راه‌های تنفسی شما را می‌بندد پس به این نکته بسیار توجه کنید.

تعداد افراد گروه بنا به شرایط و توانایی سر پرست تعیین می‌شود اما از سه نفر نباید کمتر و حداکثر یک گروه ۱۰ نفره باشید.

تاکید می‌کنم که هیچ وقت در کوه ندوید و هنگام پایین آمدن از کوه مانند بالا رفتن به استراحت و مواد قندی و مایعات  نیاز دارید.

سعی کنید پیش از تاریکی هوا برنامه را به پایان برسانید و شماره تلفن های امداد و اورژانس منطقه را همراه داشته باشید و در صورت همراه داشتن تلفن همراه از شارژ آن مطمئن شوید. در یک کارت اطلاعات شخصی خود را بنویسید و در یکی از جیب‌های جلویی لباستان قرار دهید.

مراقب گذشت زمان باشید و این را بدانید دیر رسیدن بهتر از هر گز نرسیدن است. با مشاهده ریزش سنگ با فریاد سنگ سنگ دیگران را مطلع کنید.

اما سعی کنید در بدترین شرایط بهترین روحیه را داشته باشید.

ادب اولین نشانه شاخص یک ورزش کار است پس به آداب و رسوم و فرهنگ افراد بومی احترام بگذارید و کوهستان را که محیط ورزشی ما محسوب می‌شود، تمیز نگه دارید.

چه نکاتی را برای جلوگیری از ارتفاع‌زدگی به مردم توصیه می‌کنید؟

انجام ورزش‌های هوازی نظیر دویدن، دوچرخه سواری، شنا، کوهپیمایی را پیشنهاد می‌کنم. عمل هم‌هوایی قبل از صعود می‌تواند به جلوگیری از ارتفاع‌زدگی کمک کند. همچنین نوشیدن آب فراوان پیش از تشنگی، مداوا کردن بیماری سرماخوردگی و رفع گرفتگی مخاط بینی، کم کردن بار اضافی در صعودهای بالای ۵۰۰۰ متر، تنفس عمیق در هنگام صعود زیرا هر چه ارتفاع بیشتر می‌شود به دلیل کم شدن مولکول‌های اکسیژن باید تنفس عمیق‌تر شود، استفاده منظم از کربوهیدرات‌ها و مواد قندی مانند خرما، میوه‌های خشک، شربت عسل، شکلات، سیب زمینی، کاکائو از ارتفاع‌زدگی پیشگیری می‌کند. همچنین تنظیم حرارت بدن به طوری که در ماه‌های گرم سال گرما و در ماه‌های سرد، سرما شما را اذیت نکند و در آخر کم کردن سرعت گام برداری هنگام لمس علائم اولیه ارتفاع زدگی از جمله مواردی است که باید به آن ها توجه کرد.

چه پوششی برای کوهپیمایی یک روزه مناسب است؟

با توجه به نوع فعالیت، میزان و زمان آن ابزار و وسایل مختلفی مورد نیاز است. نوع و طرز پوشش مناسب یک کوهپیما از مهم‌ترین مسائل در این باره است.

برای یک برنامه پیمایش یک روزه و البته با توجه به میزان پیمایش و بار، می توان از کفش‌های HIKKING ، TREKKING و یا BACKPACKING استفاده کرد. بهترین گزینه، استفاده از کفش‌های مناسب و دارای ساق است تا از مچ پای شما در برابر فشارهای وارده محافظت کرده و از پیچ خوردن احتمالی آن جلوگیری کند. نکته مهم اینکه حتماً کفش پیش از یک پیمایش طولانی، به اصطلاح «آب‌بندی» شده باشد و پا در آن احساس راحتی کند تا از تاول زدن پا جلوگیری کند.

دومین نکته استفاده از جوراب مناسب است. بهترین پیشنهاد در این خصوص استفاده از جوراب‌های پشمی و الیاف به جای استفاده از جوراب‌های نخی است. به دلیل اینکه این نوع جوراب‌ها کمتر از جوراب‌های نخی عرق را جذب می‌کنند و ریسک تاول زدن را کاهش می‌دهند.

استفاده از شلوار مناسب نیز نکته مهمی در کوهپیمایی‌های یک روزه است. سَبکی، جادار بودن و تنگ نبودن، همگی موجب حرکت راحت‌تر و اجرای بهتر برنامه و همچنین خشک شدن سریع‌تر در صورت خیس شدن می‌شوند. شلوارهای مناسبی برای فعالیت یک روزه در فصل گرما وجود دارد که از آن می‌توان به شلوارهایی که با یک زیپ بالای ران قابلیت تبدیل به شلوارک را نیز دارند اشاره کرد.

لباس و لباس زیر مناسب نیز از عوامل مهم و تاثیرگذار هستند. ترجیحاً بهتر است لباس‌های لایه زیرین شما از جنس تمام نخ نباشد، زیرا نخ با جذب تعرق شما موجب سایش بیشتر لباس با پوست و در نتیجه ایجاد درد، سوزش و التهاب در سطح پوست می‌شود. در تهیه لباس مناسب برای کوهپیمایی یک روزه نیز باید به خنک بودن، جذب نکردن زیاد عرق و همچنین محافظت از پوست توجه داشته باشید. لباس‌های تمام نخی باعث جذب بیش از حد عرق می‌شوند بهتر است از لباس‌های پشم نازک و الیاف و یا ترکیبی از آن‌ها استفاده کنید. استفاده از لباس‌های آستین‌بلند شما را در برابر اشعه مضر آفتاب و نیز آسیب حشرات در امان نگه می‌دارد.

استفاده از عینک‌های استاندارد آفتابی نیز موجب حفاظت از چشمان شما در برابر اشعه ماوراء‌بنفش خورشید و در نتیجه جلوگیری از آسیب‌های وارده به چشم می‌شود. همچنین استفاده از دستمال گردن، کلاه‌های لبه دار و کلاه‌هایی که ناحیه سر و گردن شما را همزمان پوشش می‌دهند برای کوهپیمایی یک روزه و جلوگیری از آفتاب‌سوختگی و گرمازدگی و محافظت از پوست شما حتماً توصیه می‌شود.

راه‌هایی که برای برون رفت از بحران گم شدن در کوهستان باید بدانیم چیست؟

از آنجایی که در کوهستان شرایط به سرعت تغییر می‌کند، در اینجا چگونگی پیمایش ایمن را یادآور می‌شویم. یاد بگیریم از ابزارهای موجودمان بهترین بهره را ببریم. برای سفرتان در کوهستان وقت کافی بگذارید و یاد بگیرید که انتظار هر رخداد غیرمنتظره‌ای را داشته باشید. ممکن است در هوای دلپذیر و گرم شروع به کار کنید ولی در کمال تعجب، شرایط طوفانی آغاز شود و هر چشم اندازی را در برف بپوشاند!

هنگام سخت شدن شرایط چگونه واکنش نشان دهیم؟

واقعیت این است که حتی در بهترین برنامه‌ریزی‌ها نیز شرایط هوا بهم ریزد و خراب شود. مهم است که بدانید برنامه شما فقط یک برنامه موقتی است. با آن یا بدون آن نیز جهان به حرکت خود ادامه خواهد داد.

از قوانین موجود در کوهستان سخن زیاید می گویند. آن ها چه قوانینی هستند؟

سه قانون کلی وجود دارد.

پاسخگو باشید؛ انتظار هر رخداد غیر‌منتظره‌ای را داشته باشید. اگرچه نیازی نیست دائما برنامه خود را به هم بریزید با این خیال که ممکن است شرایط تغییر کند. زیرا این امر شما را دچار استرس دائمی می‌کند اما در ذهن خود مرور کنید اگر در هر یک از موقعیت‌ها، شرایط تغییر کرد باید بدانید چه رفتاری را در پیش بگیرید. در چنین حالتی خوب است که پیش از سفر از سناریوهای مختلفی گذر کرده باشید و برای هر یک از آن‌ها برنامه‌ریزی کنید.

در کوه‌ها، همیشه باید سناریوی دومی را نیز ترسیم کرده باشید: مسیری کوتاه‌تر، لباس اضافی، کیت کمک‌های اولیه، دستگاه ناوبری پشتیبان و موارد دیگر. داشتن تجهیزات و مهارت‌های مناسب همراه با توان استفاده صحیح از آنها بهترین آمادگی است.

آرام باشید؛ وقتی همه چیز غیر منتظره به نظر می‌رسد نباید دچار وحشت شوید. هراس توانایی تصمیم‌گیری ما را مختل می‌کند و ممکن است اوضاع روحی شما را بهم ریزد. در عوض کاری را انجام دهید تا به شما آرامش دهد. هنگامی که با یک وضعیت ناخواسته روبرو شدید، متوقف شوید، یک میان وعده بخورید، در صورت امکان پناهگاه پیدا کنید و یک لایه اضافی به پوشاکتان بیافزائید تا گرم‌تر شوید. تصمیم‌گیری صحیح مهم‌تر است از تصمیم سریعی که شما را دچار اشتباه کند.

تمام گزینه‌ها را در نظر قرار دهید؛ پس از توقف تمام گزینه‌های خود را در نظر بگیرید. با گروه خود صحبت کنید و ببینید سایر افراد چه احساسی دارند. چه گزینه‌هایی برای سطح مهارت افراد تیم شما باتوجه به شرایط منطقه مناسب است؟

بعضی اوقات شرایط بر وفق نظر شما برای ادامه فعالیت نیست و تنها برنامه منطقی دوم، تعویق سفر است. اگر این یک ماجراجویی طولانی مدت باشد می‌تواند یک تصمیم بسیار سخت را در پیش داشته باشد. اما بهتر است به‌جای غصه خوردن، از سلامتی نفراتتان خرسند باشید و تلاش کنید امنیت آن‌ها را تامین کنید.

در اینجا گزینه مهم داشتن اطلاعات ناوبری و از آن مهم‌تر همراه داشتن وسیله‌ای است که شما را مستقیما به نقطه شروع خود باز می‌گرداند. همچنین می‌توانید نقاط موردعلاقه دیگری را نیز ذخیره کرده و به سمت آن‌ها بازگردید.

قوانین برای دید کم چیست؟

یک مورد معمولی که می‌تواند مردم را در کوهستان دچار مشکل کند، دید ضعیف است. مشکلی که می‌تواند ناشی از مه، باران، برف و تاریکی هوا باشد. شما باید به هر یک از این شرایط توجه داشته باشید و واقعاً در نظر بگیرید که کدام گزینه‌ها برای شما و گروهتان بهترین هستند. در دید کم همیشه ساده‌ترین مسیر را دنبال کنید. به جای استفاده از میانبر و خروج از مسیر، در یک مسیر مشخص باقی بمانید.

اگر هیچ مسیر پیاده‌روی وجود نداشت، از ویژگی‌های زمینی مشخص به عنوان نشانه‌هایی استفاده کنید که مطمئناً آن‌ها را می‌شناسید.

نکته مهم درباره داشتن آگاهی درباره مکان خود چیست؟

یکی از راه‌هایی که مردم در کوهستان با مشکل روبه رو می‌شوند این است که سعی می‌کنند با عجله از محل نامشخصی که در آن قرار دارند دور شوند. در دید کم، وقت بگذارید و مرتباً نقشه خود را بررسی کنید. اگر موقعیت مکانی خود را روی نقشه از دست دهید و نتوانید محیط اطراف خود را ببینید، پیدا کردن دوباره آن بسیار دشوار است. در عمل، شما باید به تمام جزئیات موجود در زمین توجه داشته باشید به خصوص ویژگی‌هایی را که می‌توانید بر روی نقشه مشخص کنید.

نکات مهمی که روی آن‌ها تاکید دارید چیست؟

اولین نکته این است که زمان را در نظر بگیرید. برآورد مسافت و فاصله‌ای که طی کرده‌اید، برای نظارت بر زمان بازگشت ضروری است. این مهم است، زیرا در دید کم به شما کمک می‌کند مکان خود را در نقشه تخمین بزنید.

باید بدانید که در دید ضعیف، مجبور هستیم زمانی بیش از مسافت طی شده در موقعیت صعود را برای بازگشت در نظر بگیریم زیرا سرعتمان کاهش پیدا می کند.

نکته مهم دیگر این است که نرده‌ها را دنبال کنید. به خاطر داشته باشید خطوط مستقیم می‌توانند بهترین کمک راهنما در امر ناوبری باشند. آن‌ها حتی در دید کم نیز می‌توانند مفید باشند. نهرها، رودخانه‌ها، تپه‌ها و یال‌ها، خط افق و ... می‌توانند بهترین همراه برای حرکت مستقیم در بازگشت محسوب گردند، ما در اینجا از آنها به عنوان نرده‌ها (همچون نرده راه پله) نام می‌بریم. گاهی اوقات می‌توانید از ارتفاع نرده به عنوان یک کمک ناوبری اضافی و از تمام ابزارهای خود استفاده کنید. همیشه در برنامه‌ها به ویژه شب هنگام سرما را یک دشمن فرض کنید. از تمام لوازم و پوشاک خود به بهترین شکل استفاده کنید تا به شما در حفظ امنیت کمک کنند. قطب نما، ساعت، ارتفاع سنج، دستگاه GPS و ... هرکدام می‌توانند بهترین همراه برای لحظات ترسناک گم شدن باشند.

از قطب‌نمای خود استفاده کنید تا جهت صحیح رفت و برگشت را برای شما عیان سازد. بارها و بارها زمان را بررسی کنید. دانستن سرعت متوسط و زمانی که در آخرین مکان شناخته شده قرار داشتید به شما کمک می‌کند تا تخمین بزنید که تا کجا می‌توانید صعود کرده یا بازگردید. ارتفاع سنج نیز یک ابزار عملی است. به عنوان مثال، کار کردن با موقعیت مکانی شما در یک مسیر که در آن از یک شیب بالا یا پایین رفته‌اید می‌تواند با خواندن ارتفاع انجام شود. به عنوان یک نسخه پشتیبان، خوب است که ساعت‌های جی‌پی‌اس دار که نقاطی مشخص در آن‌ها علامتگذاری شده به همراه داشته باشید.

صبر کنید؛ گاهی اوقات بهترین کاری که می‌توانید انجام دهید پیدا کردن یک سرپناه یا پناهگاه است. به ویژه در شرایط سرما، گرم نگه داشتن بدن باید اولویت شما باشد. هیپوترمی، هنگامی که بدن شما سریع‌تر از آنکه بتواند گرما تولید کند، آن‌را از دست می‌دهد. بسته به دمای هوا، می‌توانید ظرف چند دقیقه دمای بدن خود را تنظیم کنید.

توصیه آخر شما به کوهنوردان چیست؟

در نهایت در نظر داشته باشید مواقعی وجود دارد که بهترین گزینه کمپ زدن است، خوابیدن و ارزیابی گزینه‌ها برای صبح روز بعد می‌تواند شما را با روشنایی هوا، پایان طوفان و انرژی بازگشته به مقصد برساند.