چگونه برگه آزمایش را خودتان بخوانید؟ +جدول

به گزارش منیبان، تا به حال شده جواب آزمایش خود را از آزمایشگاه دریافت کنید و با دیدن علامت «*» یا «high» جلوی بعضی از فاکتور‌های اندازه‌گیری شده به ترس و وحشت بیفتید که نکند بیماری خطرناکی دارید یا اینکه دچار دیابت، اختلالات تیروئید، چربی خون بالا و ... شده‌اید؟! شاید چند روزی تا وقت ویزیت پزشک‌تان باقی مانده باشد و در عین حال دل توی دل‌تان نباشد که بدانید هر یک از این علامت‌‌ها در برگه آزمایش خون نشان‌دهنده چیست و میزان طبیعی هرکدام باید چقدر باشد. اینجاست که می‌گویید ای‌کاش یک راهنمای کامل برای این منظور وجود داشت. اما دیگر لازم نیست نگران باشید، دکتر محسن منشدی، متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی به 20 سوال رایج  در این زمینه پاسخ می‌دهد. 

 انجام آزمایشات دوره‌ای تقریبا هر شش ماه یک‌بار برای هر شخصی باتوجه به شرایط جسمانی و سلامتی‌اش ضروری است اما در کسانی که سابقه بیماری خاصی دارند بسته به نوع بیماری‌شان باید با نظر پزشک معالج در دوره‌‌های کوتاه‌تری آزمایشات لازم را انجام دهند.

2. چه زمانی از روز بهتر است آزمایش بدهیم؟ 

پاسخ به این سوال بستگی به نوع آزمایش درخواستی دارد، برای مثال قند خون ناشتا باید صبح و به صورت ناشتا انجام شود. بعضی از تست‌‌ها مانند کورتیزول نیز بسته به درخواست پزشک ممکن است 8 صبح یا 4 بعدازظهر انجام شود. 

3. شمارش کامل خون چیست؟ 

بررسی سلول‌‌های خونی از نظر تعداد، سایز و شکل ظاهری آنها و اندازه‌گیری مقدار هموگلوبین و هماتوکریت را شمارش کامل خون یا CBC می‌نامند.

4. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه کم‌خونی شد؟ 

با انجام یک آزمایش ساده CBC و مطالعه پارامتر‌های آن ازجمله تعداد گلبول‌‌های قرمز و میزان هموگلوبین و هماتوکریت خون می‌توان متوجه کم‌خونی شد.    

5. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه بالا بودن چربی خون شد؟ 

اگر میزان تری‌گلیسیرید بالای 400 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و میزان کلسترول بالای 240 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، بالا بودن میزان چربی خون محرز می‌شود.  

6. هر چند وقت یک بار باید آزمایش چربی خون بدهیم؟ 

افزایش چربی‌ خون مهم‌ترین عامل برای گرفتگی رگ‌‌های قلب و سایر عروق به حساب می‌آید. همه افراد بالای 20 سال باید حداقل یک بار از لحاظ چربی‌های خون شامل کلسترول تام، کلسترول خوب، کلسترول بد و تری‌گلیسیرید‌ها بررسی شوند، سپس اگر نتایج طبیعی بود این آزمایش باید حداقل هر 5 سال یک بار تا 40 سالگی و پس از آن هر دو سال یک بار تا 50 سالگی تکرار شود. از 50 سالگی به بعد نیز سالی یک بار باید انجام شود. 

7. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه اختلالات تیروئید شد؟ 

عمده‌ترین آزمایشی که برای غده تیروئید انجام می‌شود اندازه‌گیری T3 (میزان طبیعی در بالغین: 0.52 تا 1.85 نانوگرم در میلی لیتر)، T4 (میزان طبیعی در بالغین: 4 تا 13 میکرو گرم در دسی‌لیتر) و TSH (میزان طبیعی در بالغین: 0.32 تا 5.2 میکرویونیت در میلی‌لیتر) است. اگر تعادل این اعداد مختل شود، شخص دچار پرکاری یا کم‌کاری تیروئید خواهد شد.

8. چگونه می‌توان با آزمایش متوجه دیابت شد؟ 

قند ناشتا طبیعی بین 70 تا 99 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است. چنانچه این مقدار از عدد 126 فراتر رود شخص دچار دیابت شده است. قند خون بین 100 تا 126 نیز نشان‌دهنده مرحله پیش‌دیابت است. آزمایش HbA1C هم میزان قند خون را در یک دوره زمانی در بدن چک می‌کند که اگر میزان آن از 9 درصد بالاتر باشد بیانگر قند خون بالا در آن دوره زمانی است. 

9. هر چند وقت یک بار آزمایش قند خون دهیم؟ 

همه افراد بالای 40 سال باید حداقل یک بار آزمایش قند خون را انجام دهند، اگر نتیجه طبیعی بود باید آن را هر دو سال یک بار تا 50 سالگی تکرار کنند. بعد از 50 سالگی نیز این آزمایش سالی یک بار باید انجام شود. البته اگر سابقه دیابت نوع دو در بستگان درجه اول وجود داشته باشد، شاخص توده بدنی (BMI) 25 یا بیشتر باشد، فرد زندگی بدون تحرک داشته باشد یا باردار باشد، فشار خون بالای 14 روی 9 داشته باشد، میزان کلسترول خوب خونش مساوی یا کمتر از 35 و تری‌گلیسیریدش مساوی یا بیشتر از 250 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد یا سابقه کیست‌‌های متعدد تخمدان و بیماری‌‌های عروقی داشته باشد، باید حتما به طور مرتب از لحاظ قند خون بررسی شود. 

10. تست‌‌های مربوط به کبد کدامند؟ 

معمول‌ترین و ساده‌ترین آزمایشات کبدی عبارتند از SGPT (میزان طبیعی: در خانم‌‌ها کمتر از 31 واحد در لیتر و در آقایان کمتر از 41 واحد در لیتر) و SGOT (میزان طبیعی: در خانم‌ها کمتر از 31 واحد در لیتر و در آقایان کمتر از 37 واحد در لیتر). هرنوع آسیب به کبد اعم از عفونت‌‌های ویروسی مانند هپاتیت‌‌ها یا مصرف بعضی از دارو‌هایی که بر کبد اثر سوء می‌گذارند و سایر عوامل التهاب‌زای کبدی همگی می‌توانند منجر به افزایش میزان این پارامتر‌ها در خون شوند. 

11. تست‌‌های مربوط به کلیه کدامند؟ 

اوره (BUN) و کراتینین (Cr) دو آزمایش روتین اندازه‌گیری عملکرد کلیه هستند که اگر میزان هریک از آنها یا هر دوی آنها از مقدار طبیعی بالاتر رود نشانه کم‌کاری یا حتی اختلالات شدید کلیوی است. مقدار طبیعی اوره بین 7.9 تا 20 mg/dl و مقدار طبیعی کراتینین بین 0.6 تا 1.2 mg/dl در خانم‌‌ها و 0.8 تا 1.3 mg/dl در آقایان است. افرادی که بنا به دلایلی مبتلا به کم‌کاری کلیه، درد‌های کلیوی، عفونت‌‌های کلیوی و ... هستند، همچنین بیماران دیالیزی باید از لحاظ این پارامتر‌ها بررسی شوند. 

12. اسید اوریک چیست و چه کسانی باید از این لحاظ بررسی شوند؟ 

وقتی پزشک به وجود سنگ کلیه شک داشته باشد یا فردی علائم بیماری نقرس را از خود بروز دهد این آزمایش درخواست می‌شود. به هر حال این آزمایش بخشی از برنامه چکاپ سلامت است. مقدار طبیعی آن در آقایان 3.6 تا 8.2 میلی‌گرم در دسی‌لیتر و در خانم ‌ها 2.6 تا 6.1 میلی‌گرم در دسی‌لیتر است.

عمده‌ترین ویتامین‌هایی که به‌طور روتین اندازه‌گیری می‌شوند عبارتند از ویتامین D و B12. ویتامین D برای بررسی جذب کلسیم، پوکی استخوان بخصوص در بانوان، بررسی اختلالات سوء‌جذب، مطالعات و بررسی سرطان‌‌ها ازجمله سرطان پستان، سرطان پانکراس، سرطان کولون و.... مورد آزمایش قرار می‌گیرد. بررسی ویتامین B12 نیز برای نوعی کم‌خونی و بعضی اختلالات سیستم گوارشی انجام می‌شود. میزان طبیعی ویتامین D بین 25 تا 80 ng/ml و میزان طبیعی ویتامین B12 بین 160 تا 950  pg/ml است.

14. اندازه‌گیری هورمون‌‌ها برای چه کسانی لازم است؟ 

هورمون‌‌ها طیف وسیعی دارند، بنابراین بسته به نوع تشخیص، هورمون‌‌های مختلفی برای اندازه‌گیری انتخاب می‌شوند. رایج‌ترین آنها عبارتند از هورمون بارداری (BHCG)، هورمون‌های تیروئیدی و هورمون‌‌های جنسی که بسته به نوع اختلال و جنس فرد در خواست می‌شوند. رایج‌ترین هورمون‌‌های جنسی در مردان PSA (برای بررسی عملکرد پروستات) و در خانم ‌ها LH  و FSH هستند.

15. آزمایش‌‌های مواد معدنی (کلسیم، فسفر، سدیم، پتاسیم و ...) برای چه کسانی لازم است؟ 

این آزمایشات در کسانی که دچار اختلالات متابولیکی هستند مانند کودکان، افراد سالخورده و بانوان در سنین و شرایط خاص مورد ارزیابی قرار می‌گیرند. 

16. آیا می‌توان سرطان را هم از روی آزمایش خون تشخیص داد؟ 

امروزه با پیشرفت علوم آزمایشگاهی امکان بررسی و پیش‌بینی بسیاری از سرطان‌‌ها فراهم شده است. خوشبختانه در بعضی از موارد با انجام تست‌های ساده خاص، هم می‌توان از بروز سرطان‌ها آگاهی پیدا کرد و هم به‌موقع جلوی پیشرفت آنها را گرفت. البته این موضوع مشروط به انجام به‌موقع آزمایش و درمان سریع بیماری است.

17. چرا گاهی بعد از نمونه‌گیری خون، جای آن روی دست کبود می‌شود و گاهی این اتفاق نمی‌افتد؟ 

این موضوع بستگی به حساس بودن پوست بیمار، مدت زمان اعمال فشار روی محل نمونه‌گیری و انجام صحیح رگ‌گیری توسط نمونه‌گیر دارد.

18. چه عواملی می‌توانند در نتیجه آزمایش تداخل ایجاد کنند؟ 

عوامل بی‌شماری می‌توانند باعث تداخل و ایجاد نتیجه کاذب شوند از جمله مصرف دارو‌ها، ورزش کردن، زمان خون‌گیری (صبح یا عصر)، حاملگی، اضطراب، افسردگی، ناشتا نبودن، تروما (ضربه) و ... بنابراین همیشه باید مسئول پذیرش آزمایشگاه را از این موارد آگاه کرده و توصیه به ناشتا بودن را رعایت کنید.  

19. آیا دریافت نتیجه خارج از محدوده طبیعی نشانه بیماری است؟ 

وجود یک نتیجه خارج از محدوده طبیعی به تنهایی نمی‌تواند دلیل بر وجود بیماری باشد. در پنج درصد از افراد سالم هم ممکن است نتیجه یک آزمایش خارج از حدود طبیعی باشد.

20. احتمال خطا در آزمایشات چقدر است؟ 

باتوجه به اینکه امروزه آزمایشات به صورت اتوماسیون دستگاهی انجام می‌شوند، میزان خطا به حداقل ممکن خود رسیده است. علاوه براین، آزمایشگاه‌‌ها با انجام کنترل کیفی و کالیبراسیون دستگاه‌‌ها سعی بر به حداقل رساندن میزان خطای کاری خود دارند.