اتفاق عجیب در لاتاری خودروسازان؛ از هر چند متقاضی، یک نفر برنده می شود؟

به گزارش منیبان، بنابر اعلام ایران‌خودرو، نزدیک به ۱۰میلیون نفر در طرح فروش اخیر این شرکت ثبت‌نام کرده‌اند، حال آنکه تنها ۲۱هزار دستگاه خودرو در این طرح عرضه شده است. با وجود چنین اختلافی میان میزان عرضه و تقاضای خودرو در این مرحله از قرعه‌کشی، باز هم طبق قانون مجلس شورای اسلامی،  ۷۰درصد از ظرفیت فروش به دو طرح «حمایت از خانواده و جوانی جمعیت» و «اسقاط و جایگزینی خودروهای فرسوده» تخصیص داده شد. به همین دلیل، شانس برد افراد عادی در این لاتاری بسیار پایین است. هرچند وزارت صمت اعلام کرده برای مقابله با رانت، تا پایان سال جاری قرعه‌کشی خودرو حذف خواهد شد، اما به نظر می‌رسد با توجه به اینکه تخصیص این ۷۰درصد سهمیه (۵۰درصد برای مادران دارای دو فرزند و بیشتر و ۲۰درصد برای مالکان خودروهای فرسوده) الزام قانونی دارد، نمی‌توان به حذف رانت در بازار خودرو حتی با پایان دادن به لاتاری امید داشت.

این از آن جهت است که حتی اگر هیچ خودرویی از طریق سازوکار قرعه‌کشی عرضه نشود، باز هم مادران مشمول و مالکان خودروهای فرسوده از رانتی قانونی برای دریافت خودرو با قیمت کارخانه برخوردار هستند. این در شرایطی است که خودروسازان از چند ماه پیش بخشی از تولید خود را در بورس کالا عرضه می‌کنند و چون قیمت فروش، قیمت کشف‌شده در این بستر است، آنها از این ناحیه سود بالایی به دست می‌آورند. با‌این‌حال بخش اعظم ظرفیت فروش آنها مشمول تکالیف قانونی مجلس شورای اسلامی است و در طرح‌های فروش «مادران» و «خودروهای فرسوده» قیمت‌های کارخانه‌ای (دستوری) ملاک قرار می‌گیرد. بنابراین هارمونی لازم بین طرح‌های فروش خودروسازان وجود ندارد، زیرا بخشی از تولید آنها با قیمت رقابتی (در بستر بورس کالا) فروخته می‌شود و بخش دیگر نیز با قیمت‌های دستوری و احتمالا زیان‌ده.

این موضوع اتفاقا یکی از دلایلی است که اجازه نداده عرضه خودرو در بورس کالا مزایای کامل خود را بروز بدهد. البته این نکته را نیز نباید فراموش کرد که در‌حال‌حاضر عرضه خودرو در بورس کالا با مخالفت‌هایی جدی مواجه شده و حتی برخی نهادها، مانند سازمان بازرسی کل کشور، خواستار لغو این روش و بازگشت به دوران شورای رقابت هستند. اگر این اتفاق رخ بدهد و شورای رقابت به قیمت‌گذاری برگردد، احتمالا مانند گذشته هر چند وقت یکبار قیمت خودروهای داخلی تغییر خواهد کرد و قرعه‌کشی نیز دیگر در کار نخواهد بود. با حذف قرعه‌کشی و در خلاء بورس کالا، خودروسازان محصولات خود را مانند گذشته در قالب طرح‌های فروش فوری و پیش‌فروش عرضه خواهند کرد.

بر این اساس، سایت فروش خودروسازان مانند دوران قرعه‌کشی برای مدتی مشخص باز خواهد بود و به محض تکمیل ظرفیت، بسته خواهد شد. در این صورت، این پرسش پیش می‌آید که تکلیف طرح‌های تکلیفی مجلس بر دوش خودروسازان چه خواهد بود؟ به نظر می‌رسد پس از حذف لاتاری و در صورت لغو عرضه خودرو در بورس کالا، خودروسازان طرح فروشی جداگانه را برای «مادران» و «مالکان خودروهای فرسوده» لحاظ خواهند کرد. در حال حاضر نیز قرعه‌کشی مربوط به این دو گروه (مادران و مالکان خودروهای فرسوده) به صورت جداگانه انجام می‌شود، زیرا خودروسازان طبق قانون مجبورند سهمیه‌ای جدا برای آنها لحاظ کنند.   

اما بررسی آمار و اطلاعات این مرحله از قرعه‌کشی خودرو، از ثبت تقاضای ۹میلیون و ۶۷۶‌هزار و ۱۷۷‌نفری حکایت دارد. این در حالی است که تعداد خودروهای عرضه‌‌شده در این مرحله، تنها ۲۱هزار دستگاه بوده است. بنابراین اگر هیچ‌‌گونه امتیاز ویژه‌ای برای هیچ‌یک از متقاضیان وجود نداشت، از میان تقریبا هر ۴۶۰ نفر متقاضی فروش فوق‌العاده، یک نفر برنده می‌شد. با‌‌این‌‌حال وضعیت واقعی عرضه خودرو به این صورت نیست و بیشتر خودروهای عرضه‌‌شده در طرح اخیر، با امتیاز ویژه (یکی برای «مادران» و دیگری نیز برای «مالکان خودروهای فرسوده») به متقاضیان فروخته خواهند شد. طبق آمار، تعداد افرادی که خارج از دو طرح جوانی جمعیت و اسقاط خودروهای فرسوده و به صورت عادی در این مرحله از قرعه‌کشی ثبت‌‌نام کرده‌اند، پس از انجام پاکسازی لازم، هشت‌‌میلیون و ۷۵۲هزار و ۸۴۹ نفر است.

این در حالی است که تنها هشت‌هزار و ۴۰۰ دستگاه خودرو به این دست از متقاضیان اختصاص پیدا کرده است. بنابراین شانس برد افراد عادی در طرح فروش اخیر خودرو یک به هزار و ۴۲ نفر است. در واقع شانس هر شرکت‌کننده برای برنده شدن در این لاتاری ۰۹۵/ ۰ (۹۵هزارم) درصد بوده است. در مقابل برای دو طرح جوانی جمعیت و نوسازی خودروهای فرسوده، مجموعا ۹۲۳هزار و ۳۴۶ نفر ثبت‌نام کرده‌اند، حال آنکه در مجموع ۱۲هزار و ۶۰۰ دستگاه خودرو در قالب این دو طرح عرضه شده است. بنابراین از میان هر ۷۳ نفری که در یکی از این دو طرح ثبت‌نام کرده‌اند، یک نفر برنده می‌شود. بنابراین شانس مادران و مالکان خودروهای فرسوده (در مجموع) برای برد در این لاتاری، نهایتا ۴/ ۱درصد است.

با‌‌این‌‌حال با نگاه تفکیکی به این دو طرح مشخص می‌شود شانس متقاضیان در طرح جوانی جمعیت نسبت به طرح نوسازی خودروهای فرسوده بیشتر است. در این مرحله از قرعه‌کشی ایران‌خودرو ۴۷۴هزار و ۹۸۲ نفر در طرح جوانی جمعیت ثبت‌نام کرده‌اند و در مقابل، ۱۰هزار و ۵۰۰ دستگاه خودرو نیز در قالب این طرح عرضه شده است. در نتیجه از هر ۴۵ متقاضی، یک نفر شانس دریافت خودرو با قیمت کارخانه‌ای خواهد داشت. به عبارت بهتر،  شانس هر متقاضی برای خرید خودرو در قالب این طرح تنها ۲/ ۲درصد است. در نهایت در طرح اسقاط خودروهای فرسوده نیز ۴۴۸هزار و ۳۶۴ نفر برای خرید دوهزار و ۱۰۰ دستگاه خودرو ثبت‌نام کرده‌اند که نشان می‌دهد از میان حدودا هر ۲۱۴ نفر، یک نفر در این طرح برنده می‌شود. بنابراین هر متقاضی طرح خودروهای فرسوده برای برنده شدن در طرح اخیر، تنها  ۴۶/ ۰درصد شانس دارد.