به این شکل می‌توان سهمیه بنزین را فروخت!

به گزارش منیبان؛  به نقل از صدای بورس- «طرح بنزین برای همه» که با انتشار نامه محرمانه معاون اقتصادی رئیس جمهور رسانه‌ای شد، مبتنی بر طرحی است که پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف در سال ۱۳۹۷ بررسی و پیشنهاد کرده است. در این طرح ایجاد بازار متشکل بنزین پیشنهاد شده که قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شود و هر فرد بتواند سهمیه بنزین خود را در این بازار به قیمت روز به فروش برساند.

اگرچه طرح کنونی «بنزین برای همه» مبتنی بر طرح اولیه پیشنهادی پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف است اما اجرای کامل آن از سوی دولت محل ابهام است. با توجه به تاکیدات مسئولان بر ثابت ماندن قیمت بنزین در روزهای اخیر به نظر می‌رسد دست کم در کوتاه‌مدت دولت برنامه اجرای کامل این طرح را ندارد و یا با تغییراتی آن را اجرا خواهد کرد.

در واقع طرحی که امروز از سوی دولت با عنوان «بنزین برای همه» مطرح شده، با وجود وام گرفتن از طرح پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف اما با طرح پیشنهاد شده اولیه به لحاظ ماهیتی تفاوت‌های قابل توجهی دارد.

طرح پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف چه بود؟

طرح اولیه به گونه‌ای طراحی شده که منافع قابل توجهی برای دارندگان سهمیه بنزین در نظر گرفته می‌شود. بدین صورت که در طرح پژوهشکده سیاستگذاری دانشگاه شریف تاکید شده صاحب سهمیه (که همه مردم خواهند بود) با مصرف نکردن و فروش آن به دیگران، معادل اختلاف قیمت بنزین سهمیه‌ای و قیمت بنزین در بازار متشکل کسب سود کنند. این طرح در گام اول برای بنزین ارائه شده و در گام بعدی با برخی اصلاحات قابل تعمیم به سایر حامل‌های انرژی خواهد بود. مهمترین موضوع در راستای اجرایی سازی این سیاست طراحی بازاری است که آحاد جامعه بتوانند به سهولت و بدون پیچیدگی، سهمیه خود را به فروش برسانند.

نحوه تخصیص سهمیه و روش جلوگیری از احتکار

بر اساس پیشنهاد اولیه طرح اندیشکده شریف به هر فرد ایرانی ماهانه ۲۰ لیتر سهمیه بنزین تخصیص می‌یابد که در اختیار سرپرست خانوار قرار خواهد گرفت. این سهمیه به منظور هموارسازی عرضه در بازار، طی روزهای مختلف ماه تخصیص داده می‌شود. برای واریز سهمیه نیازمند کارت سوخت نبوده و به وسیله کارت‌های بانکی این کار قابل انجام است.

برای جلوگیری از احتکار و به دنبال آن نوسان در بازار، یک سقف ذخیره سهمیه معادل ۶۰ لیتر به ازای هر فرد لحاظ می‌شود و پس از پر شدن آن، هر لیتر سهمیه جدید به جای اختصاص به فرد، به صورت خودکار به بازار عرضه شده و مبلغ آن به قیمت بازار به حساب فرد واریز می‌شود.

چگونه بنزین را بفروشیم؟

با اجرای این طرح هر فرد می‌تواند با استفاده از سامانه‌های تراکنش (شامل دستگاه‌های خودپرداز و سامانه‌های پیامکی و اینترنتی پرداخت) اقدام به فروش سهمیه خود کند. در واقع بر روی این سامانه‌ها گزینه «فروش سهمیه بنزین» اضافه شده که فرد با انتخاب آن گزینه می‌تواند علاوه بر مشاهده قیمت روز بنزین و موجودی خود، میزان سهمیه‌ای که مایل به فروش آن است را عرضه کند. مبلغ فروش نیز به صورت برخط به حساب او واریز می‌شود. هر چند این ساز و کار از سهولت کافی برای اقشار مختلف جامعه برخوردار است، افرادی که هیچ تمایلی به استفاده از سهمیه خود ندارند، می‌توانند با کاهش سقف ذخیره سهمیه خود به صفر، عملا در هر ماه به محض تخصیص سهمیه آن را به صورت خودکار به بازار فروخته و مبلغ آن را بر اساس قیمت بازار دریافت کنند. این شیوه عملا منجر به واریز ماهیانه پول به جای سهمیه سوخت به حساب فرد خواهد شد.

چگونه بنزین بخریم؟

در این پیشنهاد به منظور جلوگیری از هرگونه فعالیت سفته بازانه و نوسانات ناشی از آن، امکان خرید سهمیه و ذخیره آن در کارت وجود ندارد و خرید بنزین صرفا در جایگاه و برای سوخت گیری امکانپذیر است. از لحاظ عملیاتی نیز تا زمانی که افراد بتوانند برای سوخت گیری به جایگاه مراجعه کنند، هیچ ضرورتی برای خرید و ذخیره سهمیه بنزین وجود ندارد. در واقع هر فرد فراتر از سهمیه خود همواره می‌تواند با مراجعه به جایگاه سوخت و به قیمت بازار، که در هر لحظه در جایگاه قابل رویت است، اقدام به سوخت گیری کند. بدیهی است افرادی که هنوز سهمیه خود را به پایان نرسانده‌اند نیز می‌توانند اقدام به حفظ سهمیه خود و خرید بنزین از بازار کنند.

قیمت چگونه مشخص می‌شود؟

بازار در پیشنهاد حاضر مشتمل بر فروش سهمیه بنزین و خرید بنزین بیش از سهمیه بوده و استفاده از بنزین سهمیه‌ای خارج از شمول بازار است. منظور از قیمت بازار نیز در هر زمان قیمت حاکم بر این بازار است. در پیشنهاد کنونی قیمت بازار که هنگام خرید بنزین در جایگاه‌های سوخت گیری، و هنگام فروش سهمیه در تمامی سامانه‌های فروش مشاهده می‌شود، یکسان بوده و افراد با مشاهده آن اقدام به فروش می‌کنند. در واقع قیمت در هر نقطه در تمام سامانه‌های خرید و فروش در سراسر کشور یکسان است و در زمان به‌روزرسانی قیمت نیز در تمام آنها به صورت همزمان تغییر می‌کند. لازم به ذکر است که عموما در بازارهای مشابه که در آنها قیمت بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، روال این است که هر فرد هنگام ثبت سفارش خود قیمت مورد نظر را نیز ثبت کند تا در نهایت قیمتی تعیین شود که بر اساس آن عرضه و تقاضا با هم برابر شده و تسویه بر اساس آن قیمت صورت گیرد (همانند فرآیند موجود در بازار بورس).

این فرآیند در بازار خرید و فروش سهمیه‌های بنزین ممکن است موجب پیچیدگی و سردرگمی مردم شود؛ از این رو در بازار پیشنهادی برای سهولت بیشتر طراحی به گونه‌ای انجام شده است که هنگام خرید و فروش، قیمت بازار از پیش مشخص شده است. در این مدل از آنجایی که ممکن است عرضه و تقاضا در این قیمت لزوما برابر نبوده و بازار تسویه نشود، یک سامانه مرکزی متصل به یک حساب بانکی بسته وظیفه تسویه بازار را برعهده خواهد داشت که در ادامه سازوکار آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.

نحوه تسویه و به‌روزرسانی قیمت بازار

در فرآیند تسویه و به‌روزرسانی، قیمت اعلام شده به فروشندگان سهمیه در سامانه‌های فروش و قیمت خرید بنزین در جایگاه سوخت برای متقاضیان بنزین آزاد به صورت همزمان به روز می‌شود. ضمن آنکه هر زمان که عرضه یا تقاضایی وجود داشته باشد به صورت برخط از طریق سامانه تسویه و حساب بانکی متصل به آن تسویه می‌شود. از این رو هرچند مجموع عرضه سهمیه و تقاضای بنزین آزاد در بازار در قیمت‌های موجود برابر نباشد، اما همواره به دلیل وجود این سامانه، مازاد عرضه یا تقاضای تسویه نشده‌ای وجود نخواهد داشت. هر بار پس از به‌روزرسانی و برقراری قیمت جدید، در طول زمان مجموع عرضه و تقاضا در بازار از زمان آخرین به‌روزرسانی از هم فاصله می‌گیرد. هر زمان که شکاف بین مجموع عرضه و تقاضا به عدد ۱۰۰ میلیون لیتر رسید، قیمت بازار به میزان ۱۰۰ تومان اصلاح شده و محاسبه شکاف بین عرضه و تقاضا مجددا از صفر آغاز می‌شود. به بیان دقیق‌تر اگر در این شکاف، عرضه به میزان ۱۰۰ میلیون لیتر بیش از تقاضا باشد قیمت ۱۰۰ تومان کاهش و اگر تقاضا بیشتر باشد قیمت ۱۰۰ تومان افزایش می‌یابد. در واقع قیمت با یک لنگی زمانی و پس از تحقق شکاف بین عرضه و تقاضا و در جهت معکوس شکاف اصلاح می‌شود. بازه زمانی به‌روزرسانی قیمت نیز بسته به زمان لازم برای رسیدن به شکاف ۱۰۰ میلیون لیتری متغیر بوده و انتظار می‌رود در ایامی با تواتر بیشتری رخ دهد.

پرداخت قیمت سهمیه به دولت

لازم به ذکر است کماکان دولت قیمت ثابت هزار تومان را برای واگذاری سهمیه بنزین به افراد در نظر می‌گیرد. برای کسانی که می‌خواهند از سهمیه خود برای سوختگیری استفاده کنند، این مبلغ هنگام استفاده از بنزین سهمیه‌ای در جایگاه سوخت پرداخت خواهد شد. برای افرادی که علاقمند به فروش سهیمه خود هستند، هر زمان که این سهمیه فروخته شود از قیمت فروش هزار تومان به حساب دولت و الباقی به حساب صاحب سهمیه واریز خواهد شد. در صورت صلاحدید سیاستگذار سهم دولت به جای هزار تومان به صورت درصدی از قیمت بازار قابل تعیین خواهد بود که ممکن است در طول زمان افزایش یافته و در میان مدت بستر آزادسازی قیمت‌ها را به صورت تدریجی فراهم سازد. در شکل زیر فرآیند تسویه بر مبنای عرضه و تقاضای ارائه شده است:

چگونه قیمت کنترل می‌شود؟

برای رفع هر گونه دغدغه در مورد افزایش بیش از اندازه قیمت بازار، دولت می‌تواند یک سقف قیمتی (درصدی از قیمت فوب) برای عرضه بنزین در نظر بگیرد و در آن قیمت به میزان نامحدود بنزین عرضه کند تا قیمت بازار از این سقف قیمتی بیشتر نشود.

منبع: اقتصاد آنلاین