سودان در جنگ غرق شد
کشوری عمدتا مسلمان در بخش شمال شرقی قاره آفریقا، مرزهای مشترکی با اتیوپی و اریتره در شرق، مصر و لیبی در شمال و چاد، آفریقای مرکزی و سودان جنوبی در غرب و جنوب دارد. سودان حدفاصل غرب آفریقا و کشورهای خاورمیانه است و با اتصال به دریای سرخ، بخش عظیمی از وادی رود نیل را در خود جای داده است.
به گزارش منیبان، کشوری عمدتا مسلمان در بخش شمال شرقی قاره آفریقا، مرزهای مشترکی با اتیوپی و اریتره در شرق، مصر و لیبی در شمال و چاد، آفریقای مرکزی و سودان جنوبی در غرب و جنوب دارد. سودان حدفاصل غرب آفریقا و کشورهای خاورمیانه است و با اتصال به دریای سرخ، بخش عظیمی از وادی رود نیل را در خود جای داده است.
نام این کشور از گزاره عربی «بلاد السودان» گرفته شده که به معنی «سرزمین سیاهان» است. کشور سودان در سال ۱۹۵۶ استقلال خود را از بریتانیا به دست آورد اما به استثنای یک دوره ۱۰ ساله بین سال‌های ۱۹۷۲ و ۱۹۸۳ میلادی، دستخوش ناآرامی سیاسی و جنگ داخلی بوده است. این کشور با دو جنگ داخلی و جنگ دارفور روبه‌رو بوده و با مسائلی چون پاکسازی قومی و برده‌داری نیز درگیر است.
جدایی شمال و جنوب سودان
سودان بزرگ‌ترین کشور آفریقا و بزرگ‌ترین کشور جهان عرب بود تا اینکه در سال ۲۰۱۱، سودان جنوبی در پی برگزاری یک همه‌پرسی از این کشور جدا شد. سودان اکنون سومین کشور بزرگ آفریقا و نیز دومین کشور بزرگ جهان عرب پس از الجزایر است.
ریشه این جدایی به جنگ‌های داخلی سودان باز می‌گردد؛ جنگ‌هایی که آغاز آنها مربوط به اوایل دوره «جعفر نُمیری»، چهارمین رئیس جمهور سودان (از ۱۹۶۹ تا ۱۹۸۵) است. پس از سرنگونی نمیری و ادامه جنگ داخلی که تا دو میلیون کشته برجای گذاشت، عمر البشیر در سال ۲۰۰۵ زیر فشارهای ناشی از جنگ و فشارهای بینالمللی به قرارداد صلحی با شورشیان جنوب (عمدتا مسیحی) تن در داد.
طبق توافق‌نامه صلحی به نام «نیفاشا» که نهم ژانویه ۲۰۰۵ در کنیا میان علی عثمان محمد طه، نماینده دولت سودان و جان گارانگ، رئیس جنبش مردمی آزادی سودان امضا شد و به جنگ داخلی دوم سودان پایان داد، به بخش جنوبی سودان این حق داده شد که بین اتحاد با بخش شمالی یا استقلال کامل از آن، یکی را انتخاب کند.
سودان جنوبی
در ۹ ژانویه ۲۰۱۱ یک همه پرسی انجام شد و ۹ ژوئیه همان سال سودان جنوبی از سودان جدا شد. در این همه پرسی ۹۸.۳۸ درصد مردم جنوب خواستار جدایی از سودان شدند. تحلیلگران سودانی بر این باورند که نخبگان سیاسی جنوب و برخی از دولت‌های خارجی بر شهروندان جنوب اثر گذاشته و آنها را با پول‌هایی که به جنوب سرازیر می‌شد، فریفتند تا خواستار جدایی از شمال شوند.
در تاریخ ۹ ژوئیه پرچم سودان از شهر جوبا، پایتخت سودان جنوبی پایین کشیده شد و پرچم جنبش مردمی آزادی سودان به عنوان متولد شدن کشور «سودان جنوبی» برافراشته شد. به این ترتیب آخرین گام از گام‌های اجرای بندهای توافق صلح میان دولت سودان و جنبش مردمی آزادی سودان برداشته شد. خود سودان اولین کشوری بود که کشور جدید سودان جنوبی را به رسمیت شناخت.
اما پس از جدایی، جنگ در سودان مسیر جدیدی را پی گرفت و تنش‌ها و حتی درگیری‌های مسلحانه جدیدی بین طرف‌ها به راه افتاد. از جمله مسائلی که باعث این درگیری‌ها شد مرزها و نفت بود.
عمر البشیر
سودان در دوره ریاست جمهوری عمر البشیر از سودان جنوبی جدا شد. عمر البشیر که در سال ۱۹۸۹ در پی یک کودتا به قدرت رسیده بود برای سه دهه بر سودان حکمرانی کرد. این طولانی‌ترین دوره حکمرانی برای یک رهبر در تاریخ سودان است. اوت ۲۰۱۸ حزب کنگره ملی حاکم سودان از آمادگی خود برای نامزد کردن عمر البشیر برای دوره ریاست جمهوری جدید در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ و اصلاح قانون اساسی که دوره ریاست جمهوری را به پنج سال افزایش می‌داد، خبر داد اما این تلاش‌ها شکست خورد. عمر البشیر در این دوره ۳۰ ساله توانسته بود با دور کردن رقبا و مخالفانش و استفاده از توازن قدرت در داخل و خارج قدرت را حفظ کند و خود را از بحران‌ها و باتلاق‌های بزرگی مثل جنگ داخلی دارفور در سال ۲۰۰۳ و جدایی سودان جنوبی در سال ۲۰۱۱ و استخراج نفت بیرون بکشد.
از تحولات مهم زمان عمر البشیر، وقوع جنگ داخلی در دارفور سودان بود. برآوردهای سازمان ملل نشان می‌دهد نزدیک به ۲۰۰ تا ۴۰۰ هزار نفر در درگیری‌های دارفور کشته و تقریباً دو میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بی خانمان شدند. از این رو، دیوان بینالمللی کیفری ژوئن سال ۲۰۰۸، عمر البشیر را به جرایم جنگی و جرایم بشری در ارتباط با درگیری‌های دافور محکوم و حکم بازداشت وی را صادر کرد، حکمی که موجب شد عمر البشیر تنها رئیس جمهوری باشد که به عنوان مجرم جنگی تحت تعقیب قرار گرفت.
دارفور در غرب سودان
در سال ۲۰۱۳ عمر البشیر خواهان ویزای ورود به آمریکا برای حضور در نشست‌های مجمع عمومی سازمان ملل شد اما ویزایی به وی داده نشد.
پیوستن سودان به ائتلاف عربستان
عمر البشیر سال ۲۰۱۵ به ائتلاف سعودی در یمن پیوست و نظامیان سودانی نقش مهمی در جنایت‌ها علیه یمن ایفا کردند. عمر البشیر که با مشکلات اقتصادی زیادی در کشورش روبرو بود به جنگ عربستان در یمن پیوست تا بتواند با پول عربستان این مشکلات را برطرف کند اما عربستان کمک زیادی به سودان نکرد و مردم سودان نیز با مشارکت کشورشان در جنگ یمن مخالفت کردند و یکی از علل شدت‌گرفتن اعتراض‌‌ها علیه عمر البشیر همین موضوع بود. بعدا عمر البشیر به صورت غیر رسمی از ائتلاف عربستان خارج شد.
آغاز انتفاضه مردم سودان
اعتراض‌‌ها علیه عمر البشیر از ۱۹ دسامبر ۲۰۱۸ آغاز شد. شروع این اعتراض‌‌ها با چالش‌‌های اقتصادی مردم بود. به لحاظ اقتصادی، افزایش مشکلات معیشتی از جمله گران شدن قیمت نان و کالاهای اساسی و همچنین سوء مدیریت‌‌‌ها و فساد اقتصادی از علل شکل‌‌‌گیری اعتراضات در سودان بود. در واقع با جدا شدن مناطق جنوبی از کشور سودان بر مشکلات اقتصادی این کشور افزوده شد زیرا ۷۰ درصد منابع نفتی که در اقتصاد سودان نقش مهمی دارد، در بخش جنوبی این کشور یعنی سودان جنوبی قرار گرفته است. بر این اساس، قیمت مواد غذایی در سودان ۶۰ درصد افزایش یافت. ۲۰ دسامبر این اعتراضات به خارطوم، پایتخت رسید و معترضان خواهان سرنگونی عمر البشیر شدند. البشیر به انجام اصلاحات جدی وعده داد درحالی که نیروهای امنیتی سودان با گاز اشک آور و گلوله پلاستیکی و گلوله واقعی به معترضان حمله کردند که موجب کشته و زخمی شدن ده‌ها تن شد.
برکناری عمر البشیر
۱۱ آوریل ۲۰۱۹ نیروهای مسلح سودان بعد از چندین ماه اعتراضات و انقلاب مردم، عمر البشیر را برکنار کردند. وی فورا در اقامت اجباری قرار گرفت تا شورای انتقالی تشکیل شود. ارتش سودان همچنین تمام وزرای دولت البشیر را بازداشت و پارلمان را منحل کرد و شورای نظامی انتقالی را با رهبری «احمد عوض بن عوف» تشکیل داد. وی اما با فشار شهروندان انقلابی سودان از سمتش استعفا داد و عبدالفتاح البرهان، فرمانده کنونی ارتش سودان جای وی را گرفت.
محاکمه عمرالبشیر در دادگاه
۱۴ مه ۲۰۱۹ شورایی که میان نظامیان و ائتلاف «آزادی و تغییر» تشکیل شده بود بر سر انتقال قدرت به دولتی غیرنظامی و تشکیل یک دولت موقت برای سه سال به توافق رسیدند. بر اساس این توافق دو سوم کرسی‌های مجلس قانون‌گذاری به ائتلاف «آزادی و تغییر» و دیگر کرسی‌ها به احزاب و تشکل‌هایی رسید که عضو ائتلاف نبودند.
مذاکرات با رهبران مخالفان و انقلابیون برای رسیدن به راه حلی درباره دولت غیرنظامی آغاز شد. ماه اوت بیانیه قانون اساسی برای تأسیس نظام پارلمانی در کشور و تشکیل دولت مدنی امضا شد.
سرکوب تحصن در مقابل مقر فرماندهی ارتش در خارطوم
اوایل ژوئن ۲۰۱۹ نیروهای امنیتی و نیروهای واکنش سریع سودان تحصن در اطراف مقر فرماندهی کل ارتش در خارطوم را سرکوب کردند. در جریان این سرکوب ده‌ها معترض کشته شدند. حتی گفته می‌شود ۴۰ جسد در رود نیل انداخته شدند و ده‌ها تن در خیابان‌های خارطوم مورد شکنجه و تجاوز قرار گرفتند.
توافق صلح جوبا
۳۱ اوت ۲۰۲۰ توافق صلح میان دولت سودان با ریاست عبدالله حمدوک و با حضور عبدالفتاح البرهان با تعدادی از گروه‌های مسلح به نام جبهه انقلاب سودان در جوبا، پایتخت سودان جنوبی امضا شد که به دهه‌ها درگیری در دارفور، کردفان جنوبی و نیل آبی پایان داد. این توافق سوم اکتبر به صورت نهایی امضا شد. هدف از این توافق تحقق ثبات و صلح در سودان بعد از چندین دهه نزاع بود.
توافق صلح البرهان با رژیم صهیونیستی
اکتبر ۲۰۲۰ عبدالفتاح البرهان با رژیم صهیونیستی به توافق صلح رسید. سودان پنجمین کشور آفریقایی است که روابط دیپلماتیکی را با این رژیم برقرار کرده است. با امضای این پیمان، آمریکا نام این کشور را از فهرست دولت‌های حامی تروریسم حذف کرد.
کودتای البرهان
وعده‌های البرهان برای تشکیل دولت غیرنظامی طولی نکشید تا اینکه ۲۵ اکتبر ۲۰۲۱ تمام تعهداتش را درباره تقسیم قدرت با غیرنظامیان زیرپا گذاشت.
وی در آن روز دستور بازداشت تمام رهبران سیاسی و وزرای غیرنظامی در دولت عبدالله حمدوک را داد. خود حمدوک نیز در بازداشت خانگی قرار گرفت.
عبدالفتاح البرهان اعلام کرد که کودتای وی برای ممانعت از ایجاد آشوب در این کشور ضروری بوده است.
عبدالفتاح البرهان
از آن زمان سودان شاهد تظاهرات هفتگی در مخالفت با کودتا و درخواست برای خروج نظامیان از سیاست بود. در جریان این اعتراضات ۱۱۸ معترض کشته شدند.
عبدالفتاح البرهان همچنین شورای حاکمیتی را منحل کرد و وضعیت فوق‌العاده در کشور اعلام کرد.
وزارت خارجه و اطلاع رسانی و دفتر نخست وزیر سودان با به رسمیت شناختن انتقال قدرت مخالفت کردند. اتحادیه آفریقا ۲۶ اکتبر عضویت سودان را به حالت تعیلق درآورد. اتحادیه اروپا، آمریکا و کشورهای غربی اعلام کردند که همچنان دولت حمدوک را به رسمیت می‌شناسند.
۲۶ اکتبر هزاران سودانی علیه ارتش در خارطوم تظاهرات کردند و خیابان‌ها را بستند و این درحالی بود که نیروهای امنیتی خودروهای زرهی خود را در پل‌ها و محورهای جاده‌های اصلی مستقر کردند.
تشکیل شورای انتقالی جدید
شامگاه همان روز عبدالله حمدوک آزاد شد. ۱۱ نوامبر البرهان شورای انتقالی حاکمیتی جدیدی را تشکیل داد و چهار تن از نمایندگان ائتلاف آزادی و تغییر را کنار گذاشت. وی خودش را به عنوان رئیس شورا و محمد حمدان دقلو (حمیدتی)، فرمانده نیروهای واکنش سریع را به عنوان معاون خود ابقا کرد. حمیدتی به ارتکاب تجاوزاتی در جنگ دارفور و در جریان انتفاضه علیه البشیر متهم است.
۲۱ نوامبر عبدالفتاح البرهان و حمدوک به توافق درباره بازگشت وی به پستش دست یافتند اما این مسئله مردم را آرام نکرد و تظاهرات در چندین شهر ادامه یافت. روز بعدی تعدادی از سیاستمداران آزاد شدند. دوم ژانویه ۲۰۲۲ حمدوک بعد از کشته شدن سه معترض استعفا کرد. در ماه‌های بعدی نیز در اعتراضات تعدادی کشته شدند.
آغاز مذاکرات برای پایان بحران
هشتم ژوئن ۲۰۲۲ مذاکرات با نظارت سازمان ملل آغاز شد که طرف‌های غیرنظامی اصلی به ویژه گروه‌های آزادی و تغییر که ستون فقرات دولت غیرنظامی بودند آن را تحریم کردند. ۱۱ ژوئن دور دوم مذاکرات به تأخیر افتاد.
۱۸ اکتبر خالد عمر یوسف، رهبر گروه‌های آزادی و تغییر اعلام کرد که مذاکرات غیرمستقیم با ارتش درحال برگزاری است.
کشته شدن ۲۵۰ نفر در درگیری‌های قبیله‌ای
۱۹ و ۲۰ اکتبر درگیری‌های قبیله‌ای در منطقه نیل آبی به کشته شدن ۲۵۰ نفر منجر شد. کارشناسان می‌گویند که خلأ امنیتی که در پی کودتا به وجود آمد موجب ازسرگیری خشونت قبیله‌ای شد.
امضای توافق میان البرهان و غیرنظامیان
پنجم دسامبر ۲۰۲۲ البرهان و محمد حمدان دقلو توافقی را با رهبران غیرنظامی برای پایان بحران امضا کردند. براساس این توافق ارتش اعلام کرد که از سیاست کناره گیری کرده و قدرت را به غیرنظامیان می‌سپارد.
درگیری نیروهای البرهان و نیروهای حمیدتی
سودان این تحولات را پشت سر گذاشت اما صبح روز شنبه جاری ۴۵ میلیون سودانی با صدای انفجارها و شلیک سلاح‌های سنگین در خارطوم و دیگر شهرها از خواب بیدار شدند.
نیروهای حمیدتی و نیروهای البرهان یکدیگر را به آغاز درگیری‌ها متهم کرده‌اند. منابع امنیتی می‌گویند ارتش و نیروهای واکنش سریع از دو ماه پیش همزمان با اختلافات درباره ادغام نیروهای واکنش سریع در ارتش و برخوردهای فرماندهان دو طرف سطح آماده باش را بالا برده و نیروها و تجهیزاتی را از مناطق دیگر به خارطوم گسیل کرده بودند.
این درگیری‌ها در یک لحظه به وجود نیامده‌اند بلکه در راستای همان اقدامات و تحولاتی هستند که از زمان کودتای نظامی البرهان، سودان شاهد آن بوده است.
سودان اکنون در مرحله انتقالی است که قرار است در پایان ۲۰۲۳ قدرت به غیرنظامیان داده شود، با این حال با وجود این درگیری‌ها و طوفانی که از هر طرف سودان را احاطه کرده است همه اتفاق نظر دارند که حل سیاسی بحران دور از دسترس است.
روند سیاسی کنونی تکمیل نشده است و در متحد کردن گروه‌ها و برآورده کردن خواسته‌های شهروندان موفق نشده است. مخالفان توافق چارچوب یا بیانیه سیاسی نهایی که قرار است امضا شود و تاکنون در حل بحران موفق نبوده نیز هر روز رو به افزایش هستند./ ایسنا
