ارتش ایران چگونه توانست ماشین جنگی صدام را متوقف کند؟

به گزارش منیبان، صدام با تصور اینکه در مدت زمان کوتاهی می‌تواند به اهداف خود دست پیدا کند، آغازگر یک حمله سراسری علیه ایران شد و مرز‌های هوایی و زمینی کشورمان را در آخرین روز شهریور ماه سال ۱۳۵۹ مورد تجاوز قرار داد، اما صدام نه‌تن‌ها در مدت یک هفته و یک ماه نتوانست به اهداف خود دست یابد، بلکه آرام آرام پیشروی ماشین جنگی‌اش در مناطق غربی و جنوبی کشورمان کُند و سپس متوقف شد و در ادامه مجبور به اتخاذ مواضع پدافندی شد. در سال دوم جنگ نیز با قدرت گرفتن نیرو‌های ایرانی و انجام سلسله عملیات‌هایی، نیرو‌های متجاوزگر ارتش بعث عراق مجبور به خروج از اراضی اشغالی شدند.

ارتش جمهوری اسلامی ایران به‌طور ویژه در یک سال نخست جنگ نقش مهم و قابل‌توجهی در توقف ماشین جنگی صدام داشت و اگر تلاش‌ها و اقدامات ارتش نبود، شاید ارتش عراق می‌توانست به اهواز برسد و از خوزستان عبور کند.

در این گزارش به بازخوانی اقدامات مهم ارتش در یک سال نخست جنگ پرداخته‌ایم.

** اشغال چند شهر؛ اما ناکام در هدف

استعداد رزمی ارتش عراق در آغاز جنگ تحمیلی، حداقل ۲۳ لشکر با نهایت آمادگی رزمی بود، در حالی که استعداد ارتش ایران کمتر از ۱۰ لشکر بود؛ آن هم در شرایط نامطلوب. ارتش عراق در آغاز جنگ از نظر نیرو‌های زمینی و هوایی در آمادگی عالی به‌سر می‌برد و از نظر نیروی دریایی در حد متوسط ارزیابی می‌شد، اما ارتش ایران در آغاز جنگ از نظر نیروی زمینی در پایین‌ترین سطح آمادگی رزمی قرار داشت، البته وضعیت نیروی هوایی متوسط و وضعیت نیروی دریایی خوب بود؛ بنابراین ارتش عراق در آغاز جنگ از نظر کمیت، دست‌کم چهار برابر ارتش ایران توان رزمی داشت، از نظر کیفیت نیز ارتش عراق مجهز به سامانه فرماندهی و کنترل منسجم، آموزش خوب و انضباط عالی بود، اما ارتش ایران از نظر کیفیت در سطح پایین‌تر از متوسط، اما از نظر ایمان و اراده برای دفاع از کشور در سطح عالی قرار داشت، به همین دلیل ارتش در یک سال نخست جنگ توانست دفاع قابل قبولی از سرزمین‌های کشورمان داشته باشد.

ارتش بعثی عراق در روز ۳۱ شهریور حمله سراسری‌اش را به خاک ایران اسلامی آغاز کرد. پس از پایان موج اول حملات هوایی عراق به پایگاه‌های هوایی ایران، نیرو‌های زمینی عراق هم تهاجم به خاک ایران را آغاز کردند. عراق از ابتدای جنگ تا ۲۶ آبان ۵۹ توانست شهر‌های خرمشهر، بستان، سوسنگرد، هویزه، دهلران، قصرشیرین و نفت‌شهر را تصرف کند، همچنین آنان توانستند تا دیوار‌های جنوبی شهر اهواز جلو بیایند، آبادان را محاصره کنند و سپس خود را به دیوار‌های شهر شوش برسانند و جاده اندیمشک ـ اهواز را زیر آتش بگیرند. البته عراق نتوانست شهر‌های مهم خوزستان همچون اهواز، آبادان، دزفول و شوش را اشغال کند. در این مدت بیش از ۱۵ هزار کیلومترمربع از خاک کشورمان به اشغال متجاوزان درآمد.

عراقی‌ها هرچند توانستند چند شهر و بخش‌هایی از کشورمان را طی دو ماه به تصرف خود درآورند، اما به‌دلیل مقاومت‌های نیرو‌های نظامی و مردمی در دستیابی به اهداف از پیش تعیین‌شده ناکام ماندند، از این رو برخی هم‌پیمانان منطقه‌ای صدام بر آن شدند تا با فعال کردن میانجی هایی، آتش‌بس را در شرایط اشغال بر ایران تحمیل کنند؛ بنابراین اولین و بزرگترین ضربه‌ای که ارتش ایران بر دشمن متجاوز وارد کرد، ناکام گذاشتن آنان در دستیابی به اهدافشان بود.

** نمونه‌های ایثار و مقاومت ارتشیان

یگان‌های ارتش که در مناطق مرزی و در خط مقدم جبهه بودند، بلافاصله وارد درگیری با قوای دشمن شدند. لشکر ۹۲ زرهی از موسیان در شمال استان خوزستان تا خرمشهر در جنوب این استان گسترش یافت. گروه رزمی ۳۷ زرهی شیراز هم که در فکه حضور داشت، به مقابله با پیشروی ارتش بعثی در ارتفاعات برقازه و دوسلک پرداخت. لشکر‌های ۲۱ حمزه، ۱۶ زرهی قزوین و ۷۷ پیاده خراسان و دیگر یگان‌های زمینی نیز مأموریت یافتند تا به‌سمت جبهه‌های جنوب حرکت کنند.

در این بین نمونه‌های بسیاری از ایثار و فداکاری ارتشیان دیده شد. یکی از نمونه‌های مقاومت نیرو‌های ارتش در برابر تجاوز عراق، حماسه‌آفرینی تکاوران نیروی دریایی ارتش در دفاع از خرمشهر است. آنان در صبح روز اول مهرماه ۱۳۵۹ از بوشهر با ۴ گروهان و ۱۱۲ خودرو و با استعدادی حدود ۶۰۰ تکاور به آبادان وارد شدند تا در دفاع از خرمشهر شرکت کنند. ناخدا صمدی فرمانده این واحد پس از شناسایی منطقه متوجه شد که آرپی‌جی ۷ در مقابل تانک‌های عراقی کاربرد بیشتری نسبت به سایر سلاح‌های انفرادی دارد، بنابراین ۲۰۰ قبضه درخواست کرد و در ۷ مهر ماه توانست از منطقه دوم دریایی تحویل بگیرد. او همچنین تعدادی از جوانان داوطلب و بسیار پرانگیزه خرمشهری را آموزش داد و آن‌ها را بین تکاوران در دفاع از خرمشهر به‌کار گرفت. آنان نقش مهم و مؤثری در دفاع ۳۴ روزه از خرمشهر ایفا کردند و اگر آنان نبودند، شاید خرمشهر در همان هفته اول به اشغال دشمن بعثی درمی‌آمد. گردان تکاوران نداجا با تقدیم حدود ۷۶ شهید علاوه بر دفاع از خرمشهر توانست پایگاه دریایی خرمشهر را حفظ کند. خاطرات فرمانده این گردان در کتابی با عنوان «تکاوران نیروی دریایی در خرمشهر» توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است.

نمونه دیگر حضور دانشجویان سال‌های دوم و سوم دانشکده افسری ارتش در جبهه‌ها بود. آنان در روز سوم جنگ به اهواز رسیدند. تعدادی از آن‌ها در کوی آریا واقع در منطقه بین آبادان و خرمشهر مستقر شده و از روز سوم مهر در قالب سه گردان به مدافعین خرمشهر پیوستند.

در جریان دفاع از آبادان نیز ارتشیان نقش مهمی داشتند. در روز چهارم آبان که خرمشهر به اشغال ارتش عراق درآمد، گردان ۱۵۳ از تیپ ۲ قوچان در قالب یک گروه رزمی که دارای یک گردان پیاده و یک گروهان تانک و یک آتشبار توپخانه بود به‌فرماندهی سرهنگ کهتری از طریق ماهشهر وارد آبادان شد. پس از گذشت مدتی از محاصره آبادان، نیرو‌های مردمی کنار همین نیرو‌های ارتشی به نیرو‌های عراقی در کوی ذوالفقاری حمله کردند و موفق شدند آنان را به آن سوی بهمن‌شیر عقب برانند.

نمونه‌های بسیار دیگری وجود دارد که نشان‌دهنده ایثار و مقاومت ارتشیان در روز‌ها و هفته‌های نخست جنگ تحمیلی است. سرانجام نیز بر اثر مقاومت نیرو‌های ارتش و سپاه و حماسه‌آفرینی مردم داوطلب، ارتش عراق زمین‌گیر شد، البته اگر ایران با آمادگی قبلی وارد جنگ شده بود و با تسلط بیشتری برنامه‌ریزی می‌کرد، با نیرو‌های خود می‌توانست در همان روز‌های اول حمله ارتش عراق را دفع کند و اجازه اشغال را به آنان ندهد. اما ارتش ایران پس از وقوع انقلاب اسلامی دچار یک نوع نابسامانی شده بود و سپاه نیز عمر بسیار کوتاهی داشت. ارتش ایران در حالی با جنگ مواجه شد که دچار گرفتاری‌ها و مشکلات فراوانی بود. ارتش در حال گذار از وابستگی به آمریکا و در آغاز راه اتکا به مردم و فرهنگ اسلامی بود.

** احیای ارتش و دفاع هوایی از ایران

ارتش در همان یک سال نخست جنگ نشان داد که به مردم، ایران و انقلاب اسلامی وفادار است. او به‌سرعت خود را بازسازی کرد و به وظیفه دفاع از کشور مشغول شد. امام خمینی (ره) در پیامی که در روز دوم جنگ خطاب به نیرو‌های مسلح صادر فرمودند، از ارتش پشتیبانی و از زحمات ارتشیان قدردانی کردند. ایشان همچنین تضعیف نیرو‌های مسلح را عقلاً و شرعاً حرام و کمک به ضدانقلاب عنوان کردند. در چنین شرایطی امام به ارتش هویت دادند و در افزایش روحیه و انگیزه جنگی آن کوشیدند. با توافق امام، بسیاری از افسران و اعضای جداشده از ارتش نیز فراخوان شدند و به خدمت برگشتند.

هر سه نیروی ارتش با ظرفیت‌های موجود توان خود را بازسازی و اقدامات خود را در برابر ارتش متجاوز بعثی آغاز کردند. در آن شرایط آماده‌ترین بخش قوای مسلح ایران برای واکنش فوری به آغاز حمله عراق، نیروی هوایی بود. این نیرو تا حدود زیادی ساختار و سازمان و نظام عملیاتی خود را حفظ کرده بود و بنابراین می‌توانست سریع‌تر از نیروی زمینی اقدام کند.

پس از اولین موج حملات هوایی عراق به پایگاه‌های هوایی و فرودگاه‌های ایران، نخستین واکنش نیروی هوایی جمهوری اسلامی انجام گرفت. سه ساعت پس از حمله عراقی‌ها، ۴ فروند جنگنده اف‌ـ ۴ از پایگاه ششم هوایی بوشهر برخاستند و به پایگاه‌های عراق در اطراف بصره و بغداد حمله کردند. دومین گروه پروازی با ۴ فروند هواپیمای فانتوم در ساعت حدود ۱۷ از پایگاه سوم شکاری همدان به عراق حمله کردند.

در طلوع آفتاب روز دوم جنگ نیز نیروی هوایی با ۱۴۰ پرواز انواع جنگنده و با کلمه رمز «کمان ۹۹» به پایگاه‌های هوایی، پادگان‌های ارتش و تأسیسات نظامی عراق حمله کرد.

در ۵ روز اول جنگ تحمیلی، خلبانان نیروی هوایی ۹۱۱ نوبت پرواز جنگی و پشتیبانی انجام دادند. آن‌ها تنها در ۴۵ روز اول جنگ، حدود ۱۰ میلیون پوند انواع بمب و راکت را به‌روی اهداف مورد نظر در داخل خاک عراق فروریختند. بر اثر حملات وسیع هوایی ایران، رژیم بعثی عراق از روز دوم جنگ، قادر به صدور نفت خود از پایانه‌های نفتی البکر و الامیه در خلیج فارس نشد. حملات هوایی علیه ستون‌های زرهی دشمن که در حال پیشروی در خاک ایران بودند و نیز زدن پل‌های عقبه این واحد‌ها در تخریب روحیه قوای متجاوز نقش بسزایی داشت. هوانیروز نیز نقش قابل توجهی در جلوگیری از پیشروی ارتش دشمن داشت.

همچنین در ماه‌های نخست جنگ نیروی دریایی ارتش توانست طی چند عملیات که شگفتی آن عملیات مروارید بود، طومار نیروی دریایی عراق را در هم بپیچد و در ادامه مأمور به حفاظت از کشتی‌های تجاری و نفتکش‌ها شود؛ بنابراین نیرو‌های سه‌گانه ارتش جمهوری اسلامی به‌خلاف تصور صدام که دیگر توانی برای دفاع از مرز‌های ایران ندارند، به سدی در برابر پیشروی و تجاوز ارتش عراق تبدیل شدند و توانستند آرزوی دشمن برای تسلط بر اروند، جدایی خوزستان و اشغال ایران را به خوابی آشفته تبدیل کنند.

منبع:تسنیم