گزارش رسول صدرعاملی از اتفاقات داخل هواپیما| سید احمد خمینی و قطب‌زاده چه گفتند؟
امام خمینی در بیانیه‌ای که پیش از سوار شدن به هواپیما در سالن فرودگاه شارل‌دوگل پاریس قرائت کرد، گفت: در این موقع که پس از چهار ماه توقف پر حادثه در خاک فرانسه، برای خدمت به وطنم می‌خواهم اینجا را ترک کنم، لازم می‌دانم از دولت فرانسه که وسایل امنیت و آزادی بیان را برای اینجانب مهیا نمود و از اهالی محترم که با حس انسان‌دوستی علاقه خود را به آزادی و استقلال کشور ایران اظهار داشتند، تشکر کنم.
به گزارش منیبان، در گزارش روزنامه اعتماد که مروری بر روزهای انقلاب دوازدهم بهمن ۱۳۵۷ است، آمده؛
از سال ۱۳۵۷، همه ساله بازه زمانی ۱۲ بهمن تا ۲۲ بهمن، به عنوان روزهای منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی، جشن‌هایی برپا می‌شود که راهپیمایی ۲۲ بهمن، آخرین مراسم از سلسله بزرگداشت‌های ۱۰ روزهای است که دهه فجر نامیده شده است.
مرور اتفاقات آن روزها، پای ثابت برنامه‌های صدا و سیما و رسانه‌ها بوده و است؛ اما این مرور، بیشتر بر پایه روایت‌های رسمی است که به عنوان روایت غالب شناخته می‌شود. امسال طی روزهای دهه فجر، بناست در صفحه گزارش، به مرور اتفاقات ۱۲ تا ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ پرداخته شود. اما زاویه‌ای که به این موضوع پرداخته می‌شود، متفاوت با روایت‌های غالب و مسلط بر تاریخ معاصر است. بناست در این روزها، وقایع انقلاب به روایت روزنامه‌های مشهور آن زمان، کیهان، اطلاعات و آیندگان مرور شود. لذا از امروز تا ۲۲ بهمن، این صفحه حاوی گزیده‌ای از اخبار، گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی است که این روزنامه‌ها در آن زمان منتشر کرده‌اند. لازم به توضیح است که با توجه به تعطیلی برخی روزها در سال ۱۳۵۷ و همین‌طور امسال، ممکن است در برخی شماره‌های روزنامه، دو روز از وقایع روزهای انقلاب منتشر شود.
از روزهای قبل گمانه‌زنی‌های زیادی درباره ورود «پرواز انقلاب» مطرح شده بود. با وجود آنکه حکومت پهلوی و دیوان حکومتی آن همچنان پابرجا بود، اما رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران دیگر تا حد زیادی از بند سانسور رها شده بودند و از واژگانی چون «امام خمینی» و «رهبر انقلاب» استفاده می‌کردند. پنجشنبه ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، نهایتا گمانه‌زنی‌ها به واقعیت پیوست. پرواز ایرفرانس که از فرودگاه شارل‌دوگل در پاریس برخاسته بود، حوالی ربع ساعت بعد از ۹ صبح تهران، بر فراز فرودگاه مهرآباد دیده شد. روزنامه‌های کیهان و اطلاعات که چاپ عصر بودند، با تیتر «امام آمد» مهم‌ترین اتفاق سیاسی آن روزها و بعدها مهم‌ترین اتفاق قرن در ایران را پوشش دادند. عکس یک روزنامه‌های عصر تهران نیز به همین اتفاق اختصاص یافته بود. روزنامه اطلاعات دو تصویر از «امام خمینی» را در صفحه یک خود منتشر کرده بود. عکس اصلی تصویر بنیانگذار انقلاب در هواپیما بود و دومین عکس نیز عکس معروف پیاده شدن بنیانگذار انقلاب از هواپیما روی پلکان هواپیما بود که علاوه بر خلبان فرانسوی که دست بنیانگذار انقلاب را گرفته و پشت سر آنها افرادی مانند آیت الله مطهری، صادق قطب‌زاده، ابوالحسن بنی‌صدر، صادق طباطبایی، حسن لاهوتی دیده می‌شوند.
اطلاعات به قلم «منصور تاراجی» خبرنگار، گزارشی دارد از آغاز حرکت کاروان انقلاب از پاریس: «پس از ۱۱۷ روز توقف در نوفل لوشاتو، امام خمینی ساعت یک صبح امروز به وقت محلی (۳:۳۰ به وقت تهران) به طرف تهران حرکت کرد. ۱۵ سال قبل، سحرگاه روزی خاموش که سکوت فضای ایران را فرا گرفته بود، آیت‌الله خمینی تنها و گمنام به شهری دور افتاده در ترکیه تبعید شد. اینک او زمانی به ایران برمی‌گردد که به عنوان یک چهره جهانی شناخته شده است و رهبری انقلابی بزرگ را بر عهده دارد. هواپیمای چارتر ایرفرانس گنجایش بیش از ۴۰۰ نفر داشت، اما حدود ۲۰۰ مسافر (۱۵۰ روزنامه‌نگار و ۵۰ نفر از نزدیکان امام خمینی) را نپذیرفت تا بتوانند به اندازه کافی بنزین‌گیری کند و در صورت عدم فرود در تهران، به پاریس بازگردد...سرنشینان هواپیما همه مرد بودند و هیچ یک از خواهران حتی همسر امام خمینی با پرواز انقلاب به تهران بازنگشتند. برای آنها در هواپیمایی که امروز به تهران پرواز می‌کند جا رزرو شده است.»
امام خمینی در بیانیه‌ای که پیش از سوار شدن به هواپیما در سالن فرودگاه شارل‌دوگل پاریس قرائت کرد، گفت: «در این موقع که پس از چهار ماه توقف پر حادثه در خاک فرانسه، برای خدمت به وطنم می‌خواهم اینجا را ترک کنم، لازم می‌دانم از دولت فرانسه که وسایل امنیت و آزادی بیان را برای اینجانب مهیا نمود و از اهالی محترم که با حس انسان‌دوستی علاقه خود را به آزادی و استقلال کشور ایران اظهار داشتند، تشکر کنم. امید است مهمان‌‌نوازی دولت و ملت فرانسه و حس آزادیخواهی آنان را فراموش نکنم و از زحماتی که به همسایگان و اهالی نوفل لوشاتو دادم، معذرت می‌خواهم. امید است احترامات اینجانب را بپذیرند.» این بیانیه همانجا از سوی ابراهیم یزدی به زبان انگلیسی و توسط صادق قطب‌زاده به زبان فرانسوی، برای خبرنگاران حاضر در صحنه ترجمه می‌شد.
«رسول صدرعاملی»، خبرنگار اطلاعات که در هواپیما همراه امام بوده، در گزارشی به روایت اتفاقات داخل هواپیما پرداخته است: «سرمیهماندار از مسافرین خواهش می‌کند در مدت پرواز از دادن هرگونه شعار خودداری کنند... ساعت ۲:۱۰ دقیقه بعد از نیمه شب امام خمینی خود را به طبقه دوم هواپیمای جت ۷۴۷ رساند و به استراحت مشغول شدند و این استراحت تا هنگام نماز صبح طول کشید و سپس آیت‌الله برای خواندن نماز بار دیگر به قسمت پایین هواپیما آمدند، کلیه ایرانیان در هواپیما شروع به خواندن نماز کردند... از اطرافیان سرشناس آیت‌الله خمینی، دکتر یزدی، بنی‌صدر، صادق طباطبایی، قطب‌زاده و پسر آیت‌الله در این پرواز بودند. در کنار آنها داریوش فروهر هم بود که سرتاسر مدت پرواز با کسی صحبت نکرد و نخوابید... هنگامی که هواپیما بر فراز شهر تهران رسید و فرودگاه مهرآباد نمودار شد، به‌رغم اخطار میهمانداران، ایرانیان حاضر در هواپیما شروع به گفتن الله‌اکبر کردند.... با باز شدن درهای هواپیما دو تن از روحانیون تهران به پیشواز آیت‌الله آمدند ولی آیت‌الله خمینی پیاده نشدند و قبل از ایشان خبرنگاران و سپس ۵۰ نفر همراهان ایرانی و در بین آنها آیت‌الله خمینی قدم در فرودگاه مهرآباد گذاشتند.» روزنامه «اطلاعات» بیشتر صفحات خود را به مطالبی درباره زندگینامه و سخنرانی‌ها و مواضع امام خمینی در سال‌های گذشته اختصاص داده است. این روزنامه به نقل از فرماندار نظامی تهران اعلام کرد که «به مناسبت ورود آیت‌الله العظمی خمینی، حرکات و اجتماعات از ساعت ۷ صبح امروز به مدت ۳ روز با رعایت نظم و ترتیب در سطح شهر تهران و حومه، به نحوی که موجب هیچ‌گونه درگیری و عملیات مخل نظم عمومی نشود، مجاز خواهد بود.»
خبرنگار اطلاعات با چند تن از همراهان امام در هواپیما مصاحبه کرده و از حال و هوای آنها پرسیده است. صادق قطب‌زاده می‌گوید: «واقعیت این است که در حضور امام بودن، در این مرحله خودش به قدری خوشحالی و شعف دارد که خوشحالی رسیدن به ایران را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. خصوصا آنچه بیش از حد مهم است، حضور امام در میان مردم است و این برای من مهم است.» سید احمد خمینی هم به خبرنگار اطلاعات گفته: «فکر می‌کنم در شرایط فعلی و در این لحظات هیچ احساسی ندارم؛ یعنی احساسی که می‌تواند در قالب کلمات بگنجد، هر چه فکر می‌کنم، می‌بینم برایم مقدور نیست احساسم را به زبان آورم.»
آیت‌الله سید کاظم شریعتمداری از مراجع تقلید پرآوازه آن زمان نیز مصاحبه‌ای با «نمایندگان خبرگزاری رویترز و صدای امریکا» انجام داده که متن آن در شماره ۱۲ بهمن اطلاعات منتشر شده است. خبرنگار از آیت‌الله شریعتمداری درباره «توافق نظر با آیت‌الله خمینی در پیاده کردن حکومت اسلامی» پرسیده که او نیز پاسخ داده: «در اصل برقراری یک حکومت اسلامی هیچ‌گونه اختلافی نیست ولی البته پیاده کردن آن احتیاج فراوان به مشورت دارد و مسلما پس از ورود ایشان به ایران درباره جزییات چنین حکومتی مذاکره و مشورت خواهد شد و اختلاف‌نظرهای احتمالی نیز ان‌شاءالله حل خواهد شد.» در بخش‌های دیگری نیز او گفته: «حکومت اسلامی به صورت فردی نخواهد بود و کارها با مشورت انجام خواهد گرفت و به نظر می‌رسد که هیچ‌گونه موجبی برای عدم اتفاق بین مراجع و رهبران آگاه مسلمان وجود نداشته باشد.»
روزنامه کیهان در این روز ۳ بار تجدید چاپ شد؛ چاپ اول کیهان در تیتر یک خود به سخنان کوتاه امام در فرودگاه پرداخته و تیتر اولین پیام امام در وطن را انتخاب کرده است. امام در این سخنان رمز پیروزی را وحدت کلمه بین همه دانست. سایر تیترهای صفحه یک کیهان هم مربوط به مراسم صبح ۱۲ بهمن است. اما چاپ سوم کیهان به سخنرانی امام در بهشت زهرا پرداخته و جمله معروف امام را تیتر یک خود کرده: «با پشتیبانی ملت، توی دهن این دولت می‌زنم»، تیترهای دیگر صفحه هم غالبا مربوط به سخنان امام در بهشت زهراست؛ مانند این تیترها: «ما با سینما، رادیو و تلویزیون مخالف نیستیم، با فحشا مخالفیم»؛ «بر اساس آرای مردم، دولت و مجلس درست می‌کنم»؛ «تا زنده‌ایم نخواهیم گذاشت هستی ما به کام امریکا برود». خبرگزاری حکومتی پارس (ایرنای فعلی) هم در تلکس خبری خود به‌طور مفصل به ورود امام به تهران پرداخته است. قطع پخش تلویزیونی ورود امام به تهران، علاقه‌مندان را خشمگین کرده بود؛ نخست وزیر بختیار هم در افکار عمومی متهم ردیف اول شناخته می‌شد. اما بختیار در توضیحاتی گفت: «برای آنکه مردم در جریان ورود آیت‌الله خمینی قرار گیرند من موافقت کردم که کلیه اعضای سازمان تلویزیون به سر کار خود برگردند، چطور می‌شود که امروز دستور قطع برنامه را داده باشم؟» کیهان همچنین به نقل از یک منبع آگاه علت قطع برنامه را عدم هماهنگی دستگاه‌های فرستنده اعلام کرده است. اما در خبری دیگر به نقل از کارکنان سازمان تلویزیون، علت قطع برنامه حضور نظامیان در استودیو به خاطر عدم پخش سرود شاهنشاهی عنوان شده است. کیهان خبر داده که «دکتر علی‌آبادی یکی دیگر از اعضای شورای سلطنت از مقام خود استعفا کرد». بنا بر نوشته این روزنامه «طبق اطلاع رسیده، دکتر علی‌آبادی ۲۴ دی ماه هنگام گشایش دانشگاه‌ها استعفا کرده بود. وی علت استعفای خود را گرفتاری تدریس در چهار دانشکده عنوان کرده است. دکتر سید جلال تهرانی، رییس شورای سلطنت اولین عضو شورا بود که در پاریس از مقام خود استعفا کرد.»
اما آیندگان که روزنامه صبح بود، از خبر ورود امام جا ماند و تنها خبر راه افتادن امام از پاریس را داشت. این روزنامه در گزارشی، از مشمول شدن «دولت‌های شریف امامی و ازهاری» برای محاکمه خبر داد. در این گزارش آمده: «کمیسیون‌های دادگستری دو مجلس سنا و شورای ملی در یک نشست مشترک لایحه مربوط به چگونگی تعقیب و محاکمه نخست‌وزیران و وزیران را بررسی کرد و با تغییرات بنیادی که در آن داده شد، لایحه برای طرح در جلسه امروز مجلس آماده شد.»
آیندگان در صفحه ورزشی خود به موضوع انتصابات در ورزش پرداخته و نوشته: «فدراسیون‌های ما پر شده از سرهنگان، درباری‌ها و ساواکی‌ها در حالی که آگاهان راستین ورزش که خود در دستگاه‌ها فراوانند عاطل و باطل مانده‌اند.»
منبع: اعتماد
