اسلام و قانون اساسی حق انتخاب اسم فرزند را به کی می‌دهند؟

به گزارش منیبان، بچه دار شدن یکی از لذایذ زندگی است که هم برای پدر و هم برای مادر می تواند در برگیرنده چالش ها و تغییرات بزرگ و کوچک بسیاری باشد. اما این اتفاق به اندازه ای عجیب و زیباست که بسیاری از زوجین با وجود آنها بازهم دوست دارند آن را تجربه کنند. از آغاز به دنیا آمدن نوزاد چالش های مختلفی پیش پای والدین قرار می گیرد که یکی از آن ها انتخاب بهترین نام برای فرزندشان است. اما سوال اینجاست که حق انتخاب اسم فرزند با کیست و از نظر قانونی و شرعی حق انتخاب نام برای فرزند برای پدر است یا مادر دارند. با این نوشته  همراه ما باشید تا پاسخ این سوال را بررسی کنیم.

حق انتخاب اسم فرزند با کیست؟

در حال حاضر در عرف جامعه ما، انتخاب اسم فرزند با پدر و مادر است و بهتر است والدین بر سر انتخاب نام فرزند به تفاهم برسند. در بسیاری از خانواده ها نیز به دلیل اینکه مادر سختی دوران بارداری، شیردهی و تربیت فرزند را بر دوش می کشد، حق انتخاب اسم فرزند با مادر است. اما حق انتخاب اسم فرزند از نظر قانون اساسی و آیات و روایات کمی با عرف جامعه متفاوت است. 

حق انتخاب اسم فرزند در آیات قرآن

در آیات و روایات مختلف حق انتخاب اسم فرزند با پدر است و در تمام متن قرآن آیات حق انتخاب اسم فرزند را به پدر داده است. 

در قرآن، آیه‌ای وجود دارد که مبنای بسیاری از احکام حقوق خانواده است؛ آیۀ ۲۳۳ سوره بقره. در این آیه آمده است:

وَالْوَالِدَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ ۖ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یُتِمَّ الرَّضَاعَةَ ۚ وَعَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ ۚ

و مادران بایستی دو سال کامل فرزندان خود را شیر دهند، البته آن کسی که خواهد فرزند را شیر تمام دهد؛ و به عهده صاحب فرزند است (یعنی پدر) که خوراک و لباس مادر را به حد متعارف بدهد.

در این آیه از پدر با عبارت «عَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ؛ کسی که فرزند برای اوست» تعبیر شده است. از این تعبیر این‌طور می‌فهمیم که اگر چه مادر حق حیات بر گردن فرزند دارد اما پدر، مالک فرزند است و طبق قاعدۀ کلی مالکیت در حقوق اسلام، مالک بر مِلک خود سلطه دارد و می‌تواند در امور مرتبط با شئونات مِلکش، اعمال مالکیت کند. نام‌گذاری، یکی از شئونات مربوط به فرزند است، و طبق این قاعده، پدر نسبت به این شأن، سزاوارتر از هر کسی حتی مادر است.

اما خداوند در آیۀ ۳۶ سورۀ آل عمران، از قول حَنّه، همسر عمران فرموده: وَإِنِّی سَمَّیْتُهَا مَرْیَمَ؛ من او را مریم نام گذاردم.

در روایات ذیل این آیه آمده که مادر حضرت مریم سلام الله علیها، پیش از آنکه وضع حمل کند، همسرش، عمران، از دنیا می‌رود. مرحوم طبرسی به این موضوع اشاره کرده و می‌نویسد: «إن عمران هلک وهی حامل»؛ (عمران از دنیا رفت در حالی که همسرش، باردار بود) (مجمع البیان، ج۲، ص ۲۸۱).

بنابراین از این آیه نباید اینگونه نتیجه گیری کرد که حق انتخاب اسم فرزند از آن مادر است. بلکه در این آیه مشخص می شود که زمانی که پدر در قید حیات نباشد، حق انتخاب اسم فرزند به گردن مادر است. 

در ادامه روایاتی را آورده این که با توجه به اصل روایت که به زبان عربی آورده شده است و بر اساس ضمیر مذکر آن، مشخص می شود که حق انتخاب اسم فرزند برای پدر است. 

۱- امام صادق (علیه‌السّلام) از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل می‌کند که فرموده است: «اِسْتَحْسِنُوا اَسْمٰاءَکُمْ فَاِنَّکُمْ تُدْعَوْنَ بِهٰا یَوْمَ الْقِیٰامَةِ قُمْ یٰا فُلاٰنَ بْنَ فُلاٰنٍ الٰی نُورِکَ وَقُمْ یٰا فُلاٰنَ بْنَ فُلاٰنٍ لاٰنُورَ لَکَ».

نام نیک برای فرزند خود (مذکر) انتخاب کنید، زیرا در روز قیامت شما را با همان نام می‌خوانند و گفته می‌شود‌ای فلان فرزند فلان برخیز و به سوی نور خود گام بردار و‌ ای فلان فرزند فلان برخیز که نوری نداری.

۲- هم‌چنین امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) از آن حضرت نقل می‌کند که فرموده است: «قٰالَ رَسُولَ الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم): اِنَّ اَوَّلَ مٰا یَنْحَلُ اَحَدُکُمْ وَلَدَهُ الاِسْمُ الْحَسَنُ فَلْیُحْسِنْ اَحَدُکُمْ اسْمَ وَلَدِهِ».

اوّلین هدیه‌ای که هر یک از شما (مردان) به فرزندش می‌بخشد نام خوب است، پس نام نیکو برای فرزندان خود انتخاب نمایید. 

۳- امام رضا (علیه‌السّلام) می‌فرماید: «اَوَّلَ ما یَبَرُّ الرَّجُلُ وَلَدَهُ اَنْ یُسَمِّیَهُ بِاسْمِ حَسَنِ، فَلْیُحْسِنْ اَحَدُکُمُ اسْمَ وَلَدِهِ».

نخستین احسان و نیکی که پدر در حق فرزندش روا می‌دارد، انتخاب نام زیبا برای اوست، پس لازم است هر یک از شما نام نیکو برای فرزند خود انتخاب کند.

حق انتخاب اسم فرزند در قانون اساسی

طبق مادۀ شانزدهم قانون ثبت احوال، مصوب ۱۳۵۵/۰۴/۱۶ مجلس شورای اسلامی، اعلام و امضاء سند ثبت ولادت به ترتیب به عهده پدر و در صورت غیبت پدر، بر عهدۀ مادر است. بنابر آنچه در بالا در مورد حق انتخاب اسم فرزند در آیات و روایات گفته شد، مشخص می شود که این قانون برگرفته از همین آیات و روایات است و قانون حق نام گذاری فرزند را به دلیل سرپرستی پدر ابتدا به مرد و در صورت غیبت آن به مادر می دهد. 

پس از مادر و در صورت غیبت او نیز وصی، قیم، امین و اشخاصی که قانونا وظیفه نگهداری فرزند را به عهده دارند می توانند برای او اسم انتخاب کنند.