این میکروب ها دوست داشتنی هستند!
هر چند نام میکروب‌ها همیشه با بیماری همراه بوده اما بعضی از آنها نیز برای سلامت موجودات زنده مفید فایده هستند. این میکروب‌ها و باکتری‌ها، برای اینکه سیستم ایمنی بدن بتواند با بیماری‌های خاص مبارزه کند وارد عمل می‌شوند.
به گزارش منیبان؛ از قدیم الایام در ذهن همه افراد این طور جا افتاده است که دست به هرچی نزنید میکروب دارد!
این مطلب از دوران کودکی برای همه افراد تکرار شده و والدین مدام به فرزندان خود گفته اند به این دست نزن! میکروب دارد.
این هشدار مداوم مربوط به گروهی از موجود ذره بینی هستند که در جهان به وفور یافت شده و هم عامل بیماری زایی و هم عامل بیماری زدایی هستند.
در این گزارش به این موضوعات که«میکروب چیست و انواع میکروب‌ها کدام است؟ یک میکروب چگونه وارد بدن انسان می‌شود؟ آیا میکروب‌ها هم می توانند برای بدن ما مفید باشند؟»، پاسخ می‌دهیم.
میکروب چیست؟
میکروب مجموعه‌ای از موجودات زنده بسیار کوچکی (میکروسکوپی) است که در اطراف ما یافت می‌شوند. این موجودات، آنقدر کوچک‌اند که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شوند. در بدن انسان، میلیون‌ها میکروب وجود دارند که به آنها میکروارگانیسم (Microorganism) نیز گفته می‌شود. نکته حائز اهمیت در مورد میکروب‌ها این است که برخی از آنها بیماری‌زا هستند و برخی دیگر برای سلامتی ما مهم هستند.
میکروب‌ها انواع مختلفی دارند، برخی از آنها عامل بروز بیماری هستند و برخی نیز بیماری زا نیستند.
همه انواع میکروب‌ها مضر نیستند، ما میکروب‌ها و باکتری‌های مفیدی نیز داریم. برخی از میکروب‌ها برای محیط زیست مفید هستند و گاهی وجود آنها برای ادامه حیات زیستی ضروری است؛ زیرا برخی از آنها باعث جلوگیری از آلودگی محیط می‌شوند.
میکروب‌ها در همه جا از آب و خاک گرفته تا روی پوست بدن و بافت‌های انسان و جانوران وجود دارند. میکروب‌ها می‌توانند بیماری زا و یا غیر بیماری زا باشند.
انواع میکروب‌ها (بیماری زا و غیر بیماری زا)
انواع میکروب‌ها شامل، باکتری‌ها، ویروس‌ها، آغازیان و قارچ‌ها هستند.
از متداول‌ترین و رایج‌ترین انواع میکروب‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
باکتری
ویروس
قارچ
پروتوزوآ
باکتری‌ها
باکتری‌ها تنها از یک سلول تشکیل‌شده‌اند. بنابراین موجوداتی تک‌سلولی شناخته می‌شوند. مشاهده آنها بدون میکروسکوپ امکان‌پذیر نیست. به عبارتی دیگر موجوداتی بسیار ریز هستند. برخی از آنها برای زنده ماندن به اکسیژن نیاز دارند و هوازی هستند.
این در حالی است که برخی دیگر در گروه باکتری‌های بی‌هوازی قرار می‌گیرند. برخی از باکتری‌ها گرما دوست‌اند. در حالی که گروهی دیگر در محیط سرد، بهتر زندگی می‌کنند. دو نوع از باکتری‌ها عبارت‌اند از سالمونلا و استافیلوکوک است.
باکتری‌ها نسبت به ویروس‌ها بزرگ تر هستند. این موجودات ذره بینی دارای فوایدی هستند؛ از جمله فواید آنها می‌توان به ماست شدن شیر و یا تخمیر خمیر نان اشاره کرد.
بسیاری از باکتری ها حتی روی سطح یا درون بدن انسان زندگی می‌کنند؛ در نتیجه به حفظ سلامتی کمک می‌کنند. به عنوان مثال؛ باکتری‌های اسید لاکتیک موجود در روده که به عنوان یکی از انواع میکروب به ما در هضم غذا کمک می‌کنند.
عفونت‌های باکتریایی با آنتی‌بیوتیک‌ها قابل‌درمان هستند. این داروها باکتری را از بین می‌برند یا حداقل از تکثیر آنها جلوگیری می‌کنند.
ویروس‌ها
ویروس‌ها با تهاجم به سلول‌های سالم، فرد را بیمار می‌کنند. برخلاف باکتری‌ها، ویروس‌ها به خودی خود سلول ندارند. بنابراین می‌توان گفت ویروس‌ها موجوداتی زنده محسوب نمی‌شوند.
آنها از یک یا چند مولکول احاطه شده توسط پوسته‌ای پروتئین تشکیل شده‌اند. اطلاعات ژنتیکی موجود در داخل این پوسته‌ها برای تکثیر ویروس ضروری است.
بسیاری از ویروس‌ها بیماری‌زا هستند، اما برخی از آنها بی‌خطرند. برخی از بیماری‌های ویروسی عبارت‌اند از آنفلوانزا،سرخک و التهاب کبد (هپاتیت ویروسی) است.
ویروس‌ها به سلول‌های سالم حمله می‌کنند و از طریق سلول‌ها شروع به تکثیر می‌کنند؛ بنابراین ویروس بدون سلول میزبان، نمی‌تواند تکثیر شود.
همه ویروس‌ها علائم ایجاد نمی‌کنند و در بسیاری از موارد بدن با موفقیت مبارزه می‌کند.
درمان دارویی مؤثر برای ویروس‌ها عمدتاً دشوار است.
برای محافظت در برابر برخی ویروس‌ها، سیستم ایمنی بدن می‌تواند توسط واکسیناسیون آمادگی بیشتری برای مبارزه با ویروس داشته باشد.
ویروس‌ها به‌عنوان یک نوع میکروب، از باکتری‌ها نیز کوچک‌تر هستند و حتی یک سلول کامل نیز به شمار نمی‌روند.
به طور کلی می‌توان گفت ویروس‌ها مواد ژنتیکی (DNA یا RNA) بسته بندی شده در یک پوشش پروتئینی به شمار می‌روند.
از انواع میکروب‌ها می‌توان به ویروس‌ها اشاره کرد، آنها موجودات غیر زنده تلقی می‌شوند. ویژگی‌هایی که نشان دهنده این است که یک ویروس زنده نیست عبارت است از اینکه:
1. ویروس‌ها حالت پایداری ندارند.
2. ویروس‌ها برای تکثیر خود آنزیم‌هایی که لازم است را ندارند.
3.درون ویروس‌ها سوخت و سازی انجام نمی‌شود.
لازم به ذکر است که آنتی‌بیوتیک‌ها تأثیری بر ویروس‌ها ندارند. در سال‌های اخیر، داروهای ضد ویروسی متنوعی علیه گروه کوچک و منتخبی از ویروس‌ها تولید شده‌اند.
قارچ‌ها
قارچ‌ها ارگانیسم و موجوداتی، چند سلولی و گیاه مانند هستند که مواد غذایی مورد نیاز خود را در یک محیط گرم و مرطوب و از منابعی نظیر گیاهان، غذاها و حیوانات تأمین می‌کنند. قارچ‌ها در محیط‌های گرم و مرطوب مانند سطح زیرین سنگ‌ها و یا ترک‌های موجود بین انگشتان پا رشد می‌کنند.
قارچ‌ها می‌توانند در محیط‌های مختلف زندگی کنند. شناخته شده‌ترین قارچ‌ها عبارت‌اند از: مخمر،کپک و قارچ‌های خوراکی است.
قارچ‌ها مانند باکتری‌ها نیز به‌طور طبیعی بر روی پوست یا درون بدن وجود دارند. با این وجود همچنین گروهی از قارچ‌ها می‌توانند موجب بیماری باشند.بیماری‌های ناشی از قارچ را مایکوز می‌نامند.
از نمونه‌های متداول عفونت‌های قارچی می‌توان به قارچ پای ورزشکاران و عفونت قارچی ناخن‌ها اشاره کرد.
عفونت‌های ناشی از میکروب قارچی اغلب می‌توانند باعث التهاب ریه‌ها، سطح مخاطی دهان یا اندام‌های تولیدمثل شوند. برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند بیماری تهدیدکننده‌ای محسوب می‌شوند.
بسیاری از قارچ‌ها بی‌ضرر هستند. قارچ‌هایی که بر سطح پوست رشد می‌کنند ظاهری مانند راش (لکه) دارند و قابل‌درمان هستند. این راش‌ها آسیب جدی به وجود نمی‌آورند ولی موجب خارش شدید پوست می‌شوند.
پروتوزوآها
پروتوزوآ، مانند باکتری‌ها تک‌سلولی هستند ولی در مقایسه با آنها بزرگ‌تر بوده و دارای هسته و دیگر ساختارهای سلولی هستند. این امر موجب می‌شود این سلول‌ها شباهت بیشتری به سلول‌ها گیاهی و جانوری پیدا کنند. پروتوزوآها مانند باکتری‌ها بسیار کوچک هستند.
بسیاری از انواع مختلف پروتوزوآها در آب و در مکان‌هایی مانند دریاچه‌ها، اقیانوس‌ها، رودها و تالاب‌ها زندگی می‌کنند. در حقیقت این نوع از میکروب، از باکتری‌ها و بقایای موجودات دیگر تغذیه کرده و از این نظر مفید هستند.
برخی از پروتوزوآها، انگل هستند و در بدن دیگر موجودات، از جمله انسان زندگی می‌کنند.
به عنوان‌مثال، مالاریا یک پروتوزوآی انگلی است که در اثر گزش پشه (پشه آنوفل) وارد سیستم خون می‌شود.
همان‌طور که بیان شد، پروتوزوآ به محیط مرطوب بسیار علاقه دارد. بنابراین عفونت‌های روده‌ای و دیگر بیماری‌های ناشی از این نوع میکروب مانند آمیبیازیس و ژیاردیازیس از طریق آب آلوده منتشر می‌شوند.
میکروب‌های بیماری زا مانند دیگر موجودات زنده، برای اینکه رشد و تولید مثل کنند، نیاز به تغذیه دارند؛ اما این موجودات نمی‌توانند غذای مورد نیاز خود را بسازند. آنها غذای خود را از موجودات زنده به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم به دست می‌آورند. همین امر باعث می‌شود که میکروب‌ها بتوانند تولید بیماری کنند.
در بدن انسان فعل و انفعالات زیادی رخ می‌دهد؛ زمانی که شخص به یک بیماری عفونی دچار می‌شود در واقع بدن ابتدا آمادگی ورود میکروب را پیدا می‌کند.
بعد از ورود میکروب بیماری زا به بدن، این میکروب‌ها در بافت‌های بدن بیمار تجمع می‌کنند، سیستم ایمنی را دور می زنند و باعث اختلال در عملکرد عادی بیمار می‌شوند.
میکروب‌های مفید و غیر آسیب زا
این باور اشتباه است که همه میکروب‌ها و باکتری‌ها مضر هستند؛ میکروب‌های غیر بیماری زا و مفید، آن دسته از میکروب‌ها هستند که برای سلامتی انسان نیازند.
هر چند نام میکروب‌ها همیشه با بیماری همراه بوده ولی برخی از آنها نیز برای سلامت موجودات زنده مفید فایده هستند. این میکروب‌ها و باکتری‌ها، برای اینکه سیستم ایمنی بدن بتواند با بیماری‌های خاص مقابله کند وارد عمل می‌شوند. انواع میکروب‌های مفید بیشتر از نوع زیان آور آن هستند.
آنها موجوداتی هستند که در بدن انسان باعث بیماری می‌شوند؛ دسته خاصی از میکروب‌ها و کرم‌های انگلی هستند. این میکروب‌ها برای اینکه محیط مناسبی برای رشد و تولید مثل خود پیدا کنند، وارد بدن جانداران، گیاهان و دیگر میکروب‌ها می‌شوند. در این حالت، میکروب را انگل می‌نامند و موجودی که میکروب وارد بدن او شده است را میزبان می‌گویند.
انواع میکروب‌ها از سه طریق با موجودات زنده ارتباط برقرار می‌کنند:
گندروی:منبع غذایی آنها مواد آلی غیر زنده و بافت‌های مرده و یا ترشحات سطحی هستند.
همزیستی: هر دو طرف، هم انسان و هم میکروارگانیسم از این رابطه بهره مند می‌شوند.
انگلی: این رابطه به سود انگل و به زیان میزبان است.
انواع میکروب‌ها و مراحل بروز بیماری
همان طور که گفتیم میکروب‌ها دارای خاصیت بیماری زایی هستند. برای این منظور میکروب باید بتواند مراحلی را طی کند. در ابتدا برای ورود به بدن باید از پوست عبور کند و به بافت‌ها برسد.
همچنین میکروب‌ها برای اینکه بتوانند بدن میزبان را آلوده کنند باید مجهز به مکانیسم‌هایی باشند که بر سیستم دفاعی بدن میزبان غلبه کنند. میکروب‌های بیماری زا همچنین باید برای ایجاد بیماری از عوامل سمی برخوردار باشند.
مراحل دفاعی میزبان در مقابل انواع میکروب‌ها
بدن میزبان در مراحل اولیه به صورت سطحی مثلا از طریق عطسه کردن، سرفه و همچنین سالم بودن پوست از خود دفاع می‌کند. در مرحله بعد، دفاع شیمیایی بدن میزبان را شاهد هستیم؛ در این قسمت از طریق آب دهان، اشک و ترشحات مخاطی بدن میزبان از خود دفاع می‌کند.
دفاع میکروبی نیز از جمله دفاع هایی است که بدن میزبان در مقابل میکروب‌های بیماری زا از خود نشان می‌دهد. در دفاع شیمیایی بر سر مواد غذایی با دیگر میکروب‌ها رقابت می‌کند.
بیگانه خواری از دیگر مقاومت‌هایی است که بدن از خود نشان می‌دهد. بیگانه خواری به کمک گرانولوسیتها و به وجود آمدن تورم و التهاب ایجاد می‌شود.
ایمنی هم نوع دیگری از مقاومت بدن میزبان است. ایمنی شامل دو نوع ایمنی عمومی و ایمنی یاخته‌ای است.
شیوع یک بیماری
برای اینکه بیماری شیوع پیدا کند، به ایمنی شخصی، انواع میکروب‌های موجود در محیط، قدرت میکروب‌ها و نحوه انتقال آن بستگی دارد.
واکسیناسیون
برای مبارزه با انواع میکروب‌ها و پیشگیری از ابتلا به بیماری توسط آنها می‌توان واکسن زدن را پیشنهاد کرد. واکسن‌ها از نظر پادتنی به عوامل بیماری زا شباهت دارند.
اما این شباهت به گونه‌ای تغییر یافته که بتوانند بدون ایجاد هیچ گونه خطری وارد بدن میزبان شوند. واکسن‌ها به شیوه های مختلفی تهیه می شوند. آنها همان ویروس‌های ضعیف شده هستند.
در نهایت می‌توان نتیجه گرفت، میکروب‌ها در همه‌جا، از آب‌وهوا گرفته تا خاک، روی پوست بدن، مخاط بدن انسان و جانوران به میزان فراوان وجود دارند؛ به‌گونه‌ای که زندگی برای جانوران و گیاهان، بدون وجود میکروب، امکان‌پذیر نیست.
